Tag: llyfrau

Cofnodwyd ar

Llyfrau Cymraeg ar Google Books, a’r rhai sydd fod ar gael

Yn ôl erthygl Steven Melendez mewn Fast Company mae hi’n hawdd gwneud cais i weld llyfr llawn ar Google Books mewn achos lle mae’r llyfr yn y parth cyhoeddus, ac mae Google yn darparu ffurflen.

Wrth gwrs edrychais i weld ambell i lyfr Cymraeg i weld os oes cyfle i gynyddu’r nifer o lyfrau sydd ar gael yn eu cyfanrwydd ar y we, fel arbrawf.

Er enghraifft mae sawl llyfr gan William Owen Pughe ond maen nhw i weld ar gael eisoes.

Dw i’n cymryd bod y statws yn glir i systemau Google Books mewn achosion lle mae’r awdur wedi marw dros 70 mlynedd yn ôl (y cyfnod hawlfraint).

Nodwch fod Melendez yn defnyddio enghraifft o gofnod gwrandawiad llywodraeth o 1965 yn yr UDA.

Ffeindiais i ddim byd a oedd angen gwneud cais i’w ryddhau ond byddwn i’n chwilfrydig i weld os ydych chi’n gallu ffeindio un.

Cofnodwyd ar

Pethe ar alw

Mae pobol yn gofyn am DVDs o gyfresi fel Pen Talar, Alys a dramau eraill yn eithaf aml.

http://storify.com/carlmorris/pobol-yn-gofyn-am-dvd-pen-talar

Syniad…

Pam dydyn nhw (S4C neu’r cwmnïau cynhyrchu) casglu addewidion/pledges i asesu’r alw?

e.e. mae angen targed o 600 person i ryddhau Gwaith/Cartref ar DVD. Dwedwch ‘addwch yma os dych chi eisiau DVD o Gwaith/Cartref’ gyda chyfanswmfa/totalizer. Neu beth bynnag, dw i ddim yn sicr am y ffigyrau. Yn delfrydol bydd y wasanaeth yn casglu’r arian ac yn cadw’r arian yn saff.

Os fydd ddim digon o bobol i gyrraedd y targed mae pawb yn derbyn eu arian yn ôl – ar ôl mis neu dau neu dyddiad penodol.

Os rydyn ni’n bwrw’r targed, mae gyda ni rhyddhad DVD! DVDs yw’r enghraifft gorau ond mae’r syniad yn gweithio gyda llyfrau papur hefyd. Mae’r enw ‘pethe ar alw’ yn wir i ryw raddau heblaw am yr arhosiad bach. Gwnes i ffeindio enghraifft lwyddiannus o 1926 sef llyfr o farddoniaeth. Tybed os ydy rhywun wedi trio ers hynny? (Y Byd… mewn ffordd.)

Dyma un o nodweddion y model Kickstarter sydd yn bwysig i ni yng Nghymru, sef yr addewidion/pledges. Rydyn ni’n trio ffeindio modelau i gynnal cyfryngau mewn iaith leiafrifol. Felly mae ‘methiant’ yn opsiwn! Does dim cywilydd os ydyn nhw yn methu ffeindio cwsmeriaid. Efallai gwnewch y peth gyda lot o gyfresu gwahanol i sicrhau ryw fath o ryddhad ar y diwedd.

Wrth gwrs dw i ddim yn siarad am fersiynau digidol yma, dylai e-lyfrau a lawrlwythiadau/ffrydiau am arian o bethau newydd i gyd bod ar gael fel digidol.

Mewn ffordd mae’r syniad yn addas i unrhyw fenter lle mae cwmni yn gallu cyfathrebu am gynnyrch penodol dychmygol, e.e. llyfr, rhaglen, argraffiadau o waith celf, crysau-t.

Cofnodwyd ar

Dyddiau cynnar yn y stori e-lyfrau

Des i ar draws erthygl Guardian o Awst 2011 gan William Skidelsky am brisiau llyfrau ac e-lyfrau, dyma’r diweddglo:

[…] It’s still early days in the ebook story, and no doubt there’ll be many disputes and disruptions along these lines in the future. But here’s a final thought for now. Was it wise to allow a situation in which a single company – Amazon – became market leader in terms of both a digital product (the ebook) and the hardware through which it’s delivered? (pwyslais fi)

Na, ddim yn doeth. Ond dyw’r integreiddiad fertigoleg Amazon ddim wedi digwydd yn llwyr eto.

Beth sy’n wylltio fi yw’r agwedd ‘bydd monopoli Amazon yn anochel yng Nghymru felly be’ ydy’r pwynt hyd yn oed meddwl am unrhyw marchnad amgen?’. Mae’n debyg i’r stori Siôn Jobbins yn y llyfr Phenomenon of Welshness lle mae fe’n sôn am agweddau amheugar tuag at y siop llyfrau newydd yn Llanrwst (menter rhieni Myrddin ap Dafydd oedd y siop, y cyntaf i arbenigo mewn llyfrau Cymraeg?).

Yn diweddar rydyn ni wedi cael manylion cynnar o gynllun bosib Gwales i werthu e-lyfrau. Gwych ond bydd marchnad go iawn yn y sector preifat yn neis hefyd. Byddan ni’n methu arloesi yng Nghymru heb cystadleuaeth iachus. Dw i ddim yn licio’r argymhelliad DRM yn yr adroddiad wrth gwrs, na’r rhesymeg. Mae Y Lolfa wedi bod yn hapus i werthu llyfrau heb DRM ers blynyddoedd, yn uniongyrchol, er dyw’r siop e-lyfrau ddim yn gyflawn.

Mae dealltwriaeth y marchnad llyfrau Cymraeg yn well yn Aberystwyth, Talybont, Caernarfon, Caerdydd nag unrhyw swyddfa Amazon. Dw i’n meddwl bod e’n werth ystyried y cyfleoedd tra bod y galw yn tyfu.

Cofnodwyd ar

Arian! Kickstarter Cymraeg yn 1926

Sut oedd pobol Cymraeg yn cyllido prosiectau cyfryngau fel cyhoeddant lyfrau yn y gorffennol heb grantiau neu arian cyhoeddus?

Degawdau cyn bodolaeth a help Cyngor Llyfrau Cymru dyma un opsiwn, sydd yn debyg i Kickstarter sef cyfraniadau bychain gan nifer o bobol.

Dyddiau yma dw i ddim yn siwr am dermau fel ‘crowd funding’ – mae unigolion yn y torf.

Dw i’n hoff iawn o’r term ‘cyfraniadau’r cyfeillion’. Dw i’n gallu dychmygu’r Hen Gyfaill o Ffestiniog (isod) sydd wedi addo 2 swllt 6 ceiniog i sicrhau’r llyfr a’i chopi yn y bost.

Neu Mr Morgan Owen (uchod) sydd wedi addo swm enfawr o 2 punt 2 swllt, efallai diolch i’w gyrfa llwyddiannus yn Llundain. (Beth oedd y mantais am fwy o arian heblaw enw ar brig y rhestr? Mwy o gopiau? Dim ond teimladau da?)

‘Sneb yn Ne Cymru! Ac mae pob un yn ddyn. Roedd lot ohonyn nhw yn byw tu fas i Gymru sydd yn ddiddorol. Oedd gyda phobol yng Nghymru mynediad i’r cerddi rhywsut arall, trwy gylchgronau tybed? (Roedd y cwmni cyhoeddi, Y Brython / Hugh Evans a’i Feibion, yn Lerpwl.)

Oedd mwy o arian mewn poced cyfartaledd yn y trefi a dinasoedd Lloegr? Siwr o fod. Oedd mwy o ddiddordeb hefyd? Beth am gysylltiadau personol gyda’r awdur?

Mae dim ond 50 enw yma. Yn ôl fy symiau, y cyfanswm mawr yw £24 6s 6c sydd ddim yn golygu lot fawr mewn termau arian 1926 – digon i ddileu’r peryg ac i wneud yr argraff gyntaf ar y wasg? (DIWEDDARIAD: newydd ail-ddarllen y rhagair ac mae Isaac Davies yn siarad am ddau categori: pobol sydd wedi addo a’r 50 yma sydd wedi rhoi arian o flaen llaw i ‘ddwyn traul yr argraffu’.)

Beth am yr opsiynau dyddiau yma o ran cyllideb?

Mae mwy o gwmniau cyhoeddi gydag arian ac mae mwy o arian cyhoeddus (ychydig mwy!).

Ond oes beryg colli’r opsiwn o gyfraniadau’r cyfeillion heddiw achos mae pobol yn cymryd cynyrchiadau diwylliannol yn ganiataol? e.e. ‘pam wyt ti’n gofyn am arian? Os wyt ti wedi sgwennu llyfr o ansawdd fydd grantiau ar gael neu fydd cwmni yn fodlon dy gyllido…’

Mae un opsiwn newydd sydd yn wych dyddiau yma: argraffu ar alw fel Lulu.

Beth am y gwagle yn y we? Fydd e’n bosib cyllido blog neu cyfieithiadau o feddalwedd cod agored ac ati gyda chyfraniadau yn 2011? Dw i dal eisiau cyfieithu’r trwyddedau Creative Commons i’r Gymraeg. Angen arbenigwr cyfreithiol ac arian.

Dw i’n meddwl am Y Byd fel enghraifft. Wrth gwrs roedd Dyddiol Cyf yn dibynnu ar y dau: yr addewid o arian cyhoeddus ac arian tanysgrifwyr. Oedd perswadio pobol i danysgrifio yn anoddach yn y 21 ganrif tybed? (Beth bynnag, rydyn ni i gyd yn gwybod beth digwyddodd yn y pen draw, Mr Thomas.)

Oes mwy o fodelau ac enghreifftiau?

Mae prosiectau eraill sydd yn bosib tu fas i gyfryngau annibynnol, e.e. digwyddiadau, clybiau, prosiectau lleol. Mae lle i roi Post-it gyda dy hoff syniad yma ___________

Gyda llaw enw y llyfr ydy ‘Chydig ar Gof a Chadw, casgliad o gerddi gan Gwilym Deudraeth. O’n i bach yn obsesed gyda’r llyfr yma ym mis Ionawr achos daeth e i’r parth cyhoeddus mas o hawlfraint. Mwy o gefndir.

Cofnodwyd ar

Dylai pob academydd dechrau gwefan (fel BOBI JONES)

BOBI JONES gan DogfaelArchwilio gwefan newydd R.M.JONES A.K.A. BOBI JONES ar hyn o bryd.

Dw i wedi bod yn meddwl yn diweddar, ‘dylai pob academydd dechrau gwefan’. Dw i’n methu meddwl am lot o academyddion Cymraeg gyda gwefannau. Wyt TI’n gallu?

Ambell waith dw i’n meddwl, hmm bydd e’n neis i ddarllen meddyliau ar blog gan Dr ____ neu Yr Athro ___.

Blog yw’r math o wefan hawsaf i’w diweddaru.

Felly o’n i’n meddwl bod y we wedi gwella gyda’i phresenoldeb cyn i mi weld y cynnwys.

Dw i ddim mor gyfarwydd ar ei waith ond dw i newydd lawrlwytho chwech (6) llyfr llawn felly does dim esgus nawr.

CHWECH LLYFR GAN R.M JONES A.K.A. BOBI JONES! Newyddion enfawr yn fy nhŷ i! Digon am dudalen Hedyn newydd! Adennill yr Iaith unrhyw un? Canu Gwirebol a dy foi Wittgenstein falle?

llun: Dogfael (CC)

Cofnodwyd ar

Gutenberg, ti a fi

Mae Ifan Morgan Jones wedi sgwennu cofnod diddorol iawn, Harry Potter, eLyfrau a’r Gymraeg. Mae lot o bwyntiau dilys yna ond o’n i eisiau rhoi ffocws ar un peth yn unig:

Mae’r cyhoeddwr hefyd yn rheoli ansawdd llyfrau. Dydyn nhw ddim yn mynd i ryddhau unrhyw hen sothach, ac mae unrhyw un sy’n prynu llyfr yn mynd i wybod ei fod wedi ei olygu ac o safon digon da i’r wasg fynd i’r drafferth i’w gyhoeddi. Heb y ‘rheoli ansawdd’ yma fe allai unrhyw hen rwtsh gael ei gyhoeddi ar y we, y gwenith yn gymysg â’r us, ac fe fyddai darllenwyr yn llawer llai hyderus wrth dalu arian da i lawrlwytho llyfr.

Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws, talent, enw da ac ati, sydd yn wir o ran Ifan. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw.

Mewn geiriau eraill: ‘rydyn ni, yr elit, wedi bod yn penderfynu pa fath o stwff dylai pobol ddarllen. Ond nawr mae’r plebs fel chi wedi cyrraedd.’

Hoffwn i edrych at y 15fed ganrif am sbel. Pam lai, dyma fy mlog.

  • 1440
    Gutenberg, dyfeisio’r wasg yn yr Almaen
  • 1473
    Caxton, cyhoeddi y llyfr printiedig cyntaf yn Saesneg (The Recuyell of the Histories of Troy) o’i wasg yn Bruges
  • 1476
    Caxton, sydd wedi dechrau’r wasg cyntaf yn Lloegr,  cyhoeddi’r llyfr printiedig cyntaf (Canterbury Tales) o’r wasg brodorol yna
  • 1546
    llyfr printiedig cyntaf yn Gymraeg (Yn Y Lhyvyr Hwnn, pwy sy’n ‘berchen’ ar y lhyvyr nawr yw stori arall), roedd rhaid i John Price mynd i wasg yn Llundain

Roedd y wasg yn bwgwth mawr i’r systemau llyfrau ar y pryd. Dwedodd copïwyr pethau debyg iawn i’r pwynt uchod. Y canlyniad oedd P45 i’r mynachod a chopiwyr yn yr enghraifft ’na. Roedd rhaid iddyn nhw ffeindio rhywbeth arall i’w cyfrannu i ddiwylliant yn y pen draw.

Y cwestiwn mawr i fi yw, beth ataliodd y wasg Cymraeg cynnar? Pam roedd rhaid i Gymry aros tan y ganrif nesaf, 73 mlynedd wedyn, am y llyfr cyntaf printiedig yn Gymraeg? Yn 1546 roedd darllenwyr Saesneg yn disgwyl straeon, hanes, chwedlau, Beiblau, llyfrau am ffydd a chrefydd a mwy – pan roedd y wasg Cymraeg yn jyst dechrau cyhoeddi lhyvyr. Roedd darllenwyr yn gallu dechrau gofyn ‘why should the Saes have all the best books?’.

Dwy her o fy safbwynt i:

  1. diffyg mynediad – technoleg cyhoeddi a dosbarthu
  2. diffyg ewyllys

Ers canrifoedd mae’r dwy her yma wedi stopio llyfrau o bob math – cyn iddyn nhw cael eu cyhoeddi neu hyd yn oed cyn iddyn nhw cael eu sgwennu.

Achosion diffyg mynediad? Diffyg statws, dim lot o arian, rhwystrau ar y llwybrau i’r farchnad. Rydyn ni’n gallu ychwanegu llythrennedd hefyd – dim digon o ddarllenwyr, dim galw.

Nôl i hanes:

  • 1990
    Tim Berners-Lee, llwyddo gyda’i arbrawf newydd y we fyd-eang, sef system cyhoeddi a dosbarthu cynnwys, testun, fideo ac ati
  • 2011 –
    Yn dibynnu!

O ran ddigidol, mae technoleg cyhoeddi yn lot haws. Mae unrhyw pleb yn gallu cyhoeddi ac yn bod fel John Price a’i mega smash hit Yn Y Lhyvyr Hwnn. Elyfrau yw cyfrwng cyhoeddi arall gyda blogiau a gwefannau o bob math – ac wrth gwrs llyfrau papur, sef technoleg cyhoeddi sydd dal yn boblogaidd iawn. Mae dyfeisiau fel Kindle neu Nook (fy hoff hyd yn hyn ond mae’r dau gyda DRM yn anffodus) yn dod gyda’r addewid o arian i awduron. Does dim amau bydd rhaid i’r diwydiant cyhoeddi dechrau trio pethau gwahanol ac i newid rhywsut.

Felly yr unig her fydd pwynt 2, ewyllys a gweledigaeth.

Mae lot o ‘rwtsh’ dw i eisiau darllen. Allai rhywun sylweddoli fy galw fel darllenwr ac efallai cwsmer? Pump enghraifft.

Roedd pethau yn Gymraeg yn rwtsh neu amherthnasol neu bron anweledig i gyhoeddwyr fel Gutenburg a Caxton, wnaethon nhw ddim cyhoeddi unrhyw Cymraeg. Prin iawn ydyn ni’n gweld llyfrau Cymraeg o gyhoeddwyr tu allan i Gymru nawr.

Bydd mwy o bobol yn sgwennu pethau Cymraeg am ddiddordebau arbennig fel cerddoriaeth electronig neu meddalwedd rydd neu hanes teulu di-nod neu casgliad o gerddi gan bardd lleol ifanc.

Perthyn i ddiddordebau arbennig yw bynciau sensitif, dadleuol ayyb. Rwyt ti’n gallu bod yn rhydd o grantiau ac unrhyw dermau, amodau a disgwyliadau sydd gyda nhw.

Awduron anhysbys. Enghraifft random o’r we a phob lwc iddo fe a’i tri darllenwr: Simon Dyda. Mae rhai o awduron yn profi llwyddiant bach gyda hunan-gyhoeddi ac yn symud i gytundebau gyda chyhoeddwyr hwyrach. (Beth fydd wedi digwydd yn yr achos trist iawn John Kennedy Toole yn y cyd-destun newydd tybed?) Ond arian yw un amcan bosib yn unig.

Hyd yn oed mae hen lyfrau yn rwtsh i rywun, e.e. Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard achos does neb wedi ei ail-gyhoeddi ar unrhyw fformat ers 1973. Efallai mae’r llyfr yn rwtsh – rydyn ni’n gallu penderfynu ar ôl i ni ddarllen, diolch.

Llun anochel:

Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard

O’r diwedd rydyn ni’n datgysylltu ‘poblogrwydd’ ac ‘ansawdd’ sy’n potensial cyffrous dros ben.

Mae chwyldro cyhoeddi Cymraeg ar y gorwel, yn ôl y breuddwyd o leiaf, efallai dylen ni ddisgwyl mwy o bryder am ‘rwtsh’. Mae’n debyg i’r sylwadau Angharad Mair am Twitter (un person dylanwadol yn y cyfryngau vs pawb yn y cyfryngau). Mae’r pwynt am ansawdd yn debyg i’r obsesiwn gyda safon yr iAITH hefyd.

Yr haf hwn: fy lhyvyr nesaf.

Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws neu dalent neu swydd. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw ddienw. 

Cofnodwyd ar

Trafod technoleg? Methiant cyfryngau prif-ffrwd

Dyma eitem newyddion teledu S4C, gan BBC, gyda sylw gennyf fi:

“A fydd yr e-lyfr yn achosi tranc y llyfr papur ac inc?”

Gwnaethon nhw defnyddio cyfanswm o 15 eiliad o’r fideo gyda fi. Wrth gwrs dwedais i lot mwy ond dw i’n deall sut mae teledu yn gweithio ac o’n i’n gwybod pwyslais yr eitem o flaen llaw. Dw i’n chwarae’r rôl syml, hyrwyddwr technoleg mewn drama BBC.

Mae’r rhai o bethau isod yn amlwg, nawr dw i’n gallu eu cwestiynu achos ces i gyfle i weld y peth o safbwynt arall a chyfrannu i eitem.

Yn aml iawn mae cyfryngau prif-ffrwd Saesneg gallu bod yn euog o drafodaeth arwynebol a Ludaidd am dechnoleg. Ond dw i’n meddwl efallai bod e’n waeth yn Gymraeg.

Un problem, mae gyda ni llai o ffynonellau newyddion a barn yn y cyfryngau prif-ffrwd. Dyma pam dw i eisiau darllen barnau o safbwyntiau gwahanol, e.e. yr erthygl Angharad Mair am Twitter. (Meddyliau am yr arbrawf.) Dw i ddim yn sicr os mae “prif-ffrwd” yn addas chwaith achos maen nhw mor fach.

Mwy na hynny, mae naratif parhaus o bygythiad technoleg yn y cyfryngau, dw i’n meddwl, yn enwedig technoleg yn erbyn ein traddodiadau ac hefyd, yn aml, yn erbyn yr iaith Gymraeg. Mae unrhyw syniad am stori yn dod trwy’r un lens. Y teimlad mwyaf priodol i unrhyw dechnoleg yw ofn. Ydy e’n rhan o’n hunaniaeth?

Yn y stori am e-lyfrau, mae’r siop yn cynrychioli’r traddodiad. Ond unrhyw siop llyfrau yw cwmni technoleg i ryw raddau – llyfrau yw technoleg gwybodaeth. Hefyd mae siopau fel unrhyw busnes yn gallu newid i gymryd mantais o gyfleoedd o bob math.

Dydyn ni ddim wedi archwilio lot o gwestiynau yma. Beth yw’r perthynas rhwng e-lyfrau a llyfrau papur? Mae’r elwa o’r dau yn mynd i’r cwmnïau cyhoeddi, ddylai fe golygu unrhyw “tranc” o gwbl? Wrth gwrs mae’r cymhareb 115:100 gan un cwmni yn eitha amherthnasol i unrhyw “tranc” neu twf yn llyfrau bapur o ran ystadegau. Mae’r ffigur Amazon yn cynrychioli’r UDA, pa mor wahanol yw Cymru neu’r DU ar hyn o bryd? Faint o bobol sy’n prynu e-lyfrau yn brynu llyfrau papur hefyd (lot dw i’n dyfalu)? Beth am fathau gwahanol o lyfrau, e.e. comics? Beth am Afal Drwg Adda a llyfrau eraill sy’n anodd neu amhosib i’w ffeindio? Sut ydyn ni’n gallu tyfu’r farchnad llyfrau, beth bynnag ydy’r fformatau? Beth yw’r problemau gydag Amazon a Kindle ayyb (mae problemau) – a’r gwahaniaeth rhwng y cysyniad a’r realiti, DRM a rheolaeth gan cwmni mawr ayyb? Beth yw’r rôl siopau? Ac ati.

Roedd y sgwrs yn Bedwen Lyfrau yn bositif iawn mewn gwirionedd. O leiaf cawson ni hanner awr i drafod y peth. (Gyda llaw, dyma syniad i BBC: beth am rhannu mwy o’r cyfweliadau ar-lein yn hytrach na gwastraffu’r fideo? O’n i eisiau clywed mwy o safbwynt Siop y Felin a Siôn T. Jobbins, er enghraifft. Dw i’n deall os oes gyda chi dwy funud yn unig ar y teledu ond does dim terfyn ar-lein. Beth am lanlwytho’r stwff i YouTube heb unrhyw golygu taclus? O ddifri.)

Y prif problem yw’r agwedd cyfryngau yn Gymraeg i dechnoleg. Nes i weld yr un peth llynedd gyda BBC Radio Cymru a’r dadl am ddefnydd yr iaith gan y plebs.

Mae’r agwedd yn atal ymdrechion i brofi a datblygu defnydd da o dechnoleg. Rydyn ni’n angen gweld y cyfleoedd gyda’r bygythiadau. Mae dealltwriaeth o dechnoleg yn bwysig pan mae gwleidyddion yn trio gwerthu syniadau i ni fel hud amlblatfform a’r Cofnod gwan.

Weithiau dw i’n teimlo bod ni’n gwastraffu un o’n hadnoddau gwerthfawr – y cyfryngau prif-ffrwd – dosbarthu ofn yn hytrach na dealltwriaeth dda.

DIWEDDARIAD 25/05/2011: siomedig gyda thoriadau enfawr yn BBC Cymru.

Cofnodwyd ar

Llyfrau rhydd a llyfrau am ddim

Dw i wedi bod yn meddwl am llyfrau rhydd ac am ddim.

Hanner cofnod.

Mae gwahaniaeth rhwng y dau wrth gwrs. Mae’n haws yn Gymraeg. (Yn Saesneg mae ‘free culture’ a ‘free software’ bach yn anodd i esbonio. Ond mae pobol yn deall ‘free speech’…)

Nawr eleni mae The Great Gatsby gan F Scott Fitzgerald newydd cyrraedd yn y parth cyhoeddus. Diwylliant rhydd. Croeso i ti creu rhaglen teledu, ffilm, cyfieithiad heb ofyn. Does neb yn berchen arno fe. A mae pawb yn berchen arno fe. Felly fydd pobol dal eisiau ei brynu ar papur? (Bydd.)

And so with the sunshine and the great bursts of leaves growing on the trees–just as things grow in fast movies–I had that familiar conviction that life was beginning over again with the summer.

There was so much to read for one thing and so much fine health to be pulled down out of the young breath-giving air. I bought a dozen volumes on banking and credit and investment securities and they stood on my shelf in red and gold like new money from the mint, promising to unfold the shining secrets that only Midas and Morgan and Maecenas knew. And I had the high intention of reading many other books besides. I was rather literary in college–one year I wrote a series of very solemn and obvious editorials for the “Yale News”–and now I was going to bring back all such things into my life and become again that most limited of all specialists, the “well-rounded man.”…

Mae’r awdur Ned Thomas newydd rhyddhau un o’i llyfrau fel fersiwn digidol dan Creative Commons. Ti’n gallu ei chopïo ac addasu heb ofyn am resymau anfasnachol.

Ond fydd pobol dal eisiau ei brynu ar papur neu, hyd yn oed, ar Kindle ac ati? (Bydd.)

Oes unrhyw llyfrau Cymraeg dan Creative Commons? Dylai rhywun trio, fel arbrawf. Efallai awdur neu cwmni. Fydd y wybren yn cwympo? (Na fydd.) Fydd pobol dal eisiau prynu rhywbeth sydd ar gael am ddim? (Mae’n dibynnu ar yr ansawdd!) Ond mae pobol yn prynu lot o bethau am resymau tu fas o bris – anrhegion, casglu, cyfleustra. Cofia The Great Gatsby.

Unwaith neu dwywaith y flywddyn dw i’n deall yr erthygl yma gan Tim O’Reilly: “Obscurity is a far greater threat to authors and creative artists than piracy.”

Cofnodwyd ar

Llyfrgell Genedlaethol a’r Llyfrgell Fyd-eang

Gwnes i gymryd rhan yn sgwrs heddiw dan y teitl Y Dyfodol i Lyfrau – o archifau i’r dyfodol papur i e-lyfrau, y manteision ac anfanteision – yn y digwyddiad Bedwen Lyfrau yn Y Rhath, Caerdydd gyda Siôn T. Jobbins.

Yn diweddar dw i wedi bod yn meddwl am y we a’r rhyngrwyd yn y cyd-destun llyfrau ac dw i eisiau archwilio’r cwestiwn o archifau mwy yma: yn enwedig yn ôl un o’r cwestiynau Siôn, pa mor ddiogel fydd yr archif Google Books, sef casgliad gyda chwmni preifat o lyfrau digidol yn gynnwys llyfrau Cymraeg? Does neb yn gwybod beth fydd yn digwydd i Google yn 2020 neu 2111.

Gwnes i godi’r pwynt o lyfrau prin sydd yn fas o brint, Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard yw fy hoff enghraifft ar hyn o bryd – o 1973.

Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard

Felly dyw print ddim yn warant o argaeledd. Mae peryg eisoes o golled darnau o ein diwylliant. Hefyd mae’r system hawlfraint gallu bod yn gelyn i lyfrau, darllenwyr ac iaith – heb sôn am y cwmnïau. Ond wnes i ddim ateb y cwestiwn gwreiddiol.

Yn ôl bob sôn, doedd Y Rhyfel Oer ddim mor hwyl ar y pryd ond rydyn ni’n gallu bod yn diolchgar am un o’r canlyniadau: y technoleg rhwydwaith electronig tu ôl y rhyngrwyd. Yn ôl yr “athroniaeth” o’r project dylai’r rhwydwaith parhau hyd yn oed os mae darnau o’r rhwydwaith yn cwympo mas. (Os oes gyda ti ddiddordeb dylet ti ddarllen am ARPANET.)

Mae’r rhyngrwyd, gan gynnwys y we, yn broject dynol. Mae’n adlewyrchi ein blaenoriaethau deallusol i ryw raddau. Rydyn ni i gyd yn llyfrgellwyr i ryw raddau. Dw i wedi bod yn meddwl am wahaniaethau rhwng ein disgwyliadau o lyfrgelloedd traddodiadol a’r Llyfrgell Fyd-eang.

Fy prif pwynt am y Llyfrgell Fyd-eang – o ran archifau dydyn ni ddim yn dibynnu yn llwyr ar Google Books neu’r Llyfrgell Genedlaethol. Wrth gwrs rydyn ni’n diolchgar iddyn nhw am y waith digido ac archifo.

Y Gen gan traedmawr
delwedd gan traedmawr (Creative Commons)

O’n i’n darllen yr atebion i’r ymgynghoriad yr IPO yn diweddar. Dyma darn gan Llyfrgell Genedlaethol, maen nhw yn cyfaddef y gwendid yn y system:

Preservation is key to the future of our collection as an accessible resource for research and learning. But despite our best efforts to regulate and monitor the conditions under which the analogue collection is stored, it is virtually impossible to halt altogether the gradual deterioration of physical objects. Digitisation does not arrest the deterioration of physical material, but it does provide means of preserving the information contained within the original item.

Felly pam ddylen ni dibynnu ar unrhyw cyfrwng corfforol penodol yn dwylo unrhyw sefydliad neu cwmni? Mae’r archifau wedi cael eu ’datganoli’ i ni, pawb, ein sefydliadau, ein cwmnïau, ni fel unigolion. Dylen ni ddefnyddio’r rhwydwaith mwy.

Os ti’n hoffi rhywbeth, cadwa copi.

Addasa. Darllena dy hoff barddoniaeth ar fideo.

Neu dechrau blog o dy hoff cerddi. Paid ag anghofio Wikisource a Wikiquote.

Dylen ni poeni am hawlfraint ac arian hwyrach. Ti’n tyfu‘r marchnad. O ddifri.

Cafodd y system hawlfraint ei dylunio heb bwyslais ar iaith leiafrifol. Mae gymaint o broblemau i ddefnydd o Saesneg heb sôn am Gymraeg. Dyw Google Books ddim yn poeni gormod am hawlfraint, maen nhw yn aros am lythyrau cyfreithiol. Strategaeth dda.

Mae llawer iawn o gopïau o rhai o’r destunau yn y Llyfrgell Fyd-eang, e.e. yr eiriau Mae Hen Wlad Fy Nhadau, Datganiad Annibyniaeth yr Unol Daleithiau, delweddau gan Kyffin Williams ayyb. Mae’r rhai enwog ohonyn nhw yn ddiogel. Fydd y byd byth yn eu colli neu anghofio. Sut ydyn ni’n gallu hyrwyddo a chopïo’n hoff stwff i fod yn enwog, neu ychydig mwy enwog ar y sbectrwm?

Llynedd yma, sgwennais i’r isod, sydd yn tanlinellu yr elfen fyd-eang o’r Llyfrgell Fyd-eang:

Many, many things lie decaying in archives. They don’t make a penny for anyone and they need to be released somehow. Fritz Lang’s film Metropolis was made available recently in an extended director’s cut because a reel containing lost scenes was found in Argentina. That was lucky in a way. It’s a warning for us and shows us what we need to emulate – to the power of a hundred – with Welsh culture. We can’t rely on a tiny number of decaying copies somewhere. Nevermind old things which have gone into the public domain, I actually think we are missing wider availability and business opportunities by not copying the cultural treasures of TODAY. By copying we increase not only the long term value of a work but its value today. But there are more ways to maximise this value.

Wrth gwrs mae unrhyw archifau ar-lein gan Lyfrgell Genedlaethol yn rhan o’r Llyfrgell Fyd-eang. Ond maen nhw yn gallu chwarae rôl enfawr yma: rhyddhau mwy o bethau ar-lein, hyfforddi a helpu pobol i fod yn blogwyr, sgrifennwyr, copïwyr fel ‘llyfrgellwyr’ ar-lein, trwyddedau synhwyrol a rhyddhau pethau i’r parth cyhoeddus – a chadw pethau ar fformatau gwahanol gan gynnwys papur.

Mwy o gofnodion am Llyfrgell Genedlaethol.