Awdur: Carl Morris (Blog)

Cofnodwyd ar

Spotify: Tynged yr Iaith gan Saunders Lewis, o 1962

Tynged yr Iaith o 1962 gan Saunders Lewis ar Spotify (46:25)

Rhaid imi gychwyn a gorffen sgrifennu’r ddarlith hon cyn cyhoeddi ystadegau’r cyfrifiad a fu y llynedd ar y Cymry Cymraeg yng Nghymru. Mi ragdybiaf y bydd y ffigurau a gyhoeddir cyn hir yn sioc ac yn siom i’r rheini ohonom sy’n ystyried nad Cymru fydd Cymru heb y Gymraeg. Mi ragdybiaf hefyd y bydd terfyn ar y Gymraeg yn iaith fyw, ond parhau’r tueddiad presennol, tua dechrau’r unfed ganrif ar hugain, a rhoi bod dynion ar gael yn Ynys Prydain y pryd hynny…

Adysgrif Tynged yr Iaith fel HTML

Adysgrif Tynged yr Iaith fel PDF gyda rhagair gan Meredydd Evans

Fate of the Language translation in English

Erthygl Wicipedia: Tynged yr Iaith

Mwy o Sain ar Spotify

Cofnodwyd ar

4 categori o wefannau a blogiau yn Gymraeg

Mae lot o bobol yn gyffrous am y real-time web ar hyn o bryd.

Digon iawn. Ond hefyd mae gyda fi diddordeb yn y we BARHAUS. Yn enwedig y we Gymraeg.

Dw i wedi bod yn darllen trwy Maes-E, Morfablog, Gwenu Dan Fysiau, Daflog ac archifau o flogiau a gwefannau clasur eraill. Gwnaf i fwrw’r gwaelod cyn bo hir.

Dw i wedi ffeindio pedwar categori o wefannau ar fy siwrnai ar y ffordd. Sgen i’m bwriad bod yn sarhaus. Eisiau trafod y we barhaus.

1. “Dyma’r Ffordd i Fyw”
Blogiau a gwefannau sydd dal yn joio cofnodion newydd a diweddariadau. Dw i’n darllen nhw mewn Google Reader neu ddilyn dolenni ar Twitter. Mae’n hawsa i ffeindio nhw na gwefannau yn y categorïau isod. Dw i’n rhedeg gwefannau yn y categori hwn (Hacio’r Iaith, Y Twll, PenTalarPedia a Hedyn). Fel teclyn mae Blogiadur dal yn eitha da am ffeindio cofnodion dw i wedi colli ar y tro cyntaf.

2. “Sdim Eisiau Esgus”
Mae hwn yn grŵp mawr iawn. Dal yn fyw ar y we ond dyn nhw ddim yn cael eu diweddaru. Blog Gareth Potter yw enghraifft. Maen nhw yn “cysgu” mewn ffordd i’w blogwyr. Ond dyn ni’n gallu anghofio’r fantais o’r gwefannau yma – maen nhw yn fyw i’r darllenwyr. Felly dyn ni ddim eisiau esgus, mae’n iawn, ond paid colli dy hen blog! Dw i’n gallu gweld cyfleoedd i greu ffilteri e.e. teclynnau chwilio sy’n gynnwys y categori hwn (Google Custom Search a mwy). Dyna pam dw i eisiau casglu nhw ar Hedyn. Beth yw’r gwersi? Ystadegau hefyd. Pa fath o dyfiant ydyn ni wedi gweld? Faint o flogwyr sy wedi gadael blogiau nhw i gysgu? Syniadau am projectau ymchwil.

3. “Byw Ar Y Briwsion”
Weithiau dyw pobol ddim yn adnewyddu eu enwau parth neu gwesteia. Felly dyn ni’n colli eu gwefannau. Pwy sy’n cofio Dim Cwsg, fforwm cymuned am godi plant? Dw i ddim angen y wybodaeth nawr – ond beth am y dyfodol? Beth ddigwyddodd gyda’r wefan Adam Price eleni? Dw i’n siomedig iawn os dw i’n ffeindio sôn am rywbeth ac wedyn dyw e ddim yn bodoli. Diolch byth am Archive.org – ond dyw e ddim yn gallu cadw popeth, jyst briwsion weithiau. Mae’r Llyfrgell Genedlaethol yn cadw archif eu hun yn ôl pob sôn – chwarae teg – ond ble mae e? (Mae unrhyw un yn gallu copïo fy mlog am unrhyw archif. Os oes gyda ti diddordeb, dw i wedi rhoi caniatâd i bawb dan Creative Commons.)

4. “Hwyl Fawr Heulwen”
Y categori olaf yw blogiau sy ddim ar y we, ddim ar Archif, ddim yn unlle, jyst yn dev/null. Mae ddoe yn ddoe – yn anffodus. Mae pobol yn colli eu blogiau a gwefannau weithiau am lot o resymau. Neu trwy ddamwain, diffyg gofal, dileu, colli enwau parth, colli gwesteia, gwasanaethau drwg a theclynnau drwg maen nhw yn colli eu blogiau a gwefannau. Ond nid jyst nhw, dw i’n colli nhw, ti’n colli nhw a mae pawb sy’n chwilio am bethau Cymraeg yn colli nhw. Mae pob iaith yn colli blogiau. Baswn i ddim yn colli lot o gwsg am blogiau Saesneg achos mae’r iaith yn iawn. Ond yn Gymraeg mae’r sefyllfa yn ddifrifol. Wrth gwrs mae gyda unrhyw un yr hawl i ddileu ei blog hefyd. Ond mae fe dal yn siomedig.

Yr ail degawd

Mae’r cofnod yma gan Nic Dafis, Ebrill 2001 yn gategori 2 (mae fe’n blogio ar Morfablog nawr).

Dyn ni’n symud i’r ail ddegawd o flogiau Cymraeg ac eisiau datblygu “cymunedau arlein” a thrafodaeth ar y we. Sa’ i’n eisiau ailadrodd beth sy wedi digwydd yn barod. Dw i eisiau datblygu’r drafodaeth mewn ffordd gyda’r gwersi’r degawd cyntaf.

Wrth gwrs dyn ni eisiau ailymweld sgyrsiau ac erthyglau Cymraeg am wleidyddiaeth, cerddoriaeth, hanes, diwinyddiaeth, gwyddoniaeth a phob pwnc dan yr haul.

Er enghraifft, pan oedd Nic yn blogio am Maes-E mae fe wedi rhannu gwersi gyda ni yn y dyfodol am gymunedau a sgyrsiau ar y we.

(Gyda llaw, beth ddigwyddodd gyda’r archif Maes-E? Er enghraifft, dyw’r erthygl Tips ar neud Ffansin gan Mihangel Macintosh ddim ar gael trwy’r wefan – roedd rhaid i mi fynd i archive.org.) YCHWANEGOL: Ateb yn y sylwadau isod

Wrth gwrs dyw Facebook ddim yn helpu o gwbl gyda’r broblem cynnwys sy’n agored a pharhaus. Dyma pam dw i ddim yn licio Facebook llawer yn y cyd-destun hwn. Mae’n ddefnyddiol am lot o resymau wrth gwrs ond mae’n rhy breifat a rhy anodd i chwilio am bethau. Fel arfer mae’n well i blogio ar WordPress.com a rhannu dolenni ar Facebook neu gopïo’r testun i Facebook.

Mae Facebook yn cyflymu symudiad ieithyddol hefyd. Cofnod arall.

Bygythiadau

Bygythiad yw teclynnau sy’n byrhau URLs. Dw i ddim yn hoffi nhw o gwbl achos dw i eisiau URLs sy’n gweithio am flynyddoedd. Weithiau ar Twitter rhaid i mi defnyddio rhywbeth yn anffodus felly dw i’n dewis bit.ly achos mae’n poblogaidd o leia. Safety in numbers – gobeithio.

Ond mae pob gwasanaeth am ddim yn beryglus mewn ffordd, e.e. Geocities. Bydd lot o wasanaethau am ddim yn gorffen neu yn anfon ein gwaith i gategori 4. Bydd yn ofalus gyda dy waith caled.

Cofnodwyd ar

Glyn Ebwy, Glynebwy a gofod rhyngom ni

So derbynais i sylw ar un o fy nghofnodion heddiw:

Awdur  : Gethin (IP: 147.143.242.94 , ResNetUser-Tegfan-147.143.242.94.bangor.ac.uk)
E-bost : ▓▓▓▓▓▓▓▓▓▓▓▓▓▓
URL    :
Sylw:
Os wyt ti eisiau hacio’r iaith, beth am sillafu Glynebwy yn gywir Carl yn lle'r
cyfieithiad slafaidd o'r Saesneg.

Rhywun ym Mhrifysgol Bangor o’r enw Gethin. Dw i’n gallu teimlo dicter fe trwy’r sgrin. Aelod arall o’r heddlu iaith efallai, ro’n i’n meddwl. Fi, achos arall o drais ieithyddol.

Ond dw i wastad yn hapus am gyfle i ddysgu rhywbeth. Felly nai ymchwilio’r enwau Glyn Ebwy / Glynebwy arlein trwy Google.

Mae rhywun o’r enw Hellyes4cress wedi bod yn brysur ar Wicipedia hefyd p’nawn ’ma – i trwsio’r enw ar y tudalennau Glynebwy a Blaenau Gwent.

O’r crynodeb Wicipedia:

Enw’r dref ydy Glynebwy ac nid Glyn Ebwy, sôn am gyfieithi’n slafaidd.

Mae fe ychydig yn hwyr am fy nghofnod. Digwyddodd ein sesh ym mis Awst tua saith wythnos yn ôl. Digwyddodd y cofnod gynt. Ond peth yw, nes i copio’r enw “Glyn Ebwy” o dim ond y safle Eisteddfod Genedlaethol. Os mae rhywun yn grac am gofnod bach dychmyga’r WEFAN GŴYL DDIWYLLIANNOL BWYSICAF CYMRU (geiriau nhw). Yn ôl y wefan, yr enw yw Glyn…….saib…….Ebwy.

Sef, Glyn……(bwlch hir iawn lle gallai gwareiddiad yn cwympo)…………….Ebwy.

Dw i’n dychmygu fy teimladau yn yr un sefyllfa. Nope. Dw i’n methu bod yn grac amdano fe sori. Gobeithio mae’r cymhariaeth yn teg yma, Glynebwy a Chaerdydd.

Os ti’n mynd i Llyfrgell Caerdydd Canolog, mae gyda nhw celf tu allan y mynedfa: gwaelod gyda sillafiadau gwahanol o Gaerdydd, Cardiff, Kaerdydd, Kairdiff dros y blynyddoedd. HUNLLEF.

Mae pobol yn galw fe The Diff hefyd weithiau. Mewn gwirionedd does dim ots os dyn ni’n hoffi e neu ddim. Dyn ni ddim yn gallu newid e.

Mae enwau trefi yn pwysig iawn i bobol, DW I’N DEALL. Ond mae gyda pawb yr hawl i enwi unrhyw le unrhyw beth. Yn gynnwys The Diff.

Mae arwyddion ffyrdd yn bwnc gwahanol. Ond dw i’n sgwennu blog, dw i ddim yn gweithio i’r cyngor.

Nes i ateb:

Peidiwch â gwastraffu ynni gyfaill

Ond hefyd dw i’n diolchgar am bobol fel Mistar Gethin Hellyes4cress. Go iawn! Maen nhw yn rhedeg Wikipedia, er enghraifft. Pobol manylion. Does dim byd rong gyda zealots ifanc (err heblaw terfysgwyr ayyb). Dw i’n teimlo debyg weithiau am bethau pwysig. A phethau “pwysig” sy ddim yn bwysig. (Dw i’n gwybod bod e’n ifanc achos nes i ffeindio fe arlein ond sa’ i eisiau rhoi ffocws arno fe yn enwedig. Enghraifft yn unig.)

Zealots ieithyddol hefyd. Yn ôl geiriau Kingsley Amis, dw i’n berk a wanker weithiau – mae’n dibynnu ar y diwrnod.

Glyn Ebwy neu Glynebwy? Sa’ i’n siwr beth sy’n cywir gorau ond mae dau fersiwn yn bodoli.

LYNEBWY hefyd. Dyw enwau Cymraeg ddim yn statig o gwbl. Poeni am sillafiadau gwahanol eh? That is SO Saesneg.

Mae pawb yn berchen ar enwau lleoliadau. Yr unig gobaith i ti yw gweithgareddau ac efallai dylanwad. Yr unig ffordd i ddylanwadu yw blog neu gwefan neu project neu eisteddfod neu sianel neu llyfr dy hun. Sgwenna llyfr o’r enw GLYNEBWY, GYFEILLION. Neu lansia sianel o’r enw GLYNEBWY: GOFOD HEB GOFOD. Wrth gwrs dw i wedi troi off sylwadau felly bydd rhaid i ti dechrau blog dy hun am sylwadau.

Gyda llaw, fel rhywun ailiaith dw i ddim yn dilyn lot o safonau. Yn anffodus. I ti.

(Fy uchelgais yw “camgymeriadau” ieithyddol fel I Can’t Get No Satisfaction gan Rolling Stones. Diolch David Crystal am y mewnwelediad.)

Ers fy ngofnod cyntaf yn Gymraeg ym mis Medi 2009 dw i wedi sgwennu 159 cofnod ar haciaith.com, 35 cofnod ar ytwll.com, 15 cofnod ar shwmae.com a 44 ar morris.cymru (paid a sôn am Twitter). Dw i’n llenwi’r we gyda gramadeg anarferol a sillafiadau creadigol. Ond dw i’n sgwennu yn well bob tro, gobeithio.

Bron blwyddyn hwyrach, croeso i fy 254ydd cofnod yn Gymraeg.

Mae’r waith Dafydd ap Gwilym dal yn bodoli. Mae gwareiddiad dal yn bodoli. Mae’r iaith dal yn bodoli.

Beth fyddoch chi wneud? Crio dros y “clais” bach neu bwyta’r afal. Neu planu coeden afal.

Cofnodwyd ar

Hwyl fawr i’r Cofnod llawn o’r Cynulliad

Cofio hwn: Cam yn ôl i’r iaith (Newyddion BBC, mis Mai 2010)?

Yn anffodus mae’r Cynulliad Cymru yn cyhoeddi’r fformat newydd o’r Cofnod nawr, mae’n dechrau heddiw. Dylai fe bod yn amlwg pam mae’r penderfyniad yn lleihau’r statws yr iaith Gymraeg.

Sgwennodd Syniadau mwy amdano fe ym mis Mai a Rhodri ap Dyfrig mewn sylw ar Datblogu.

Hefyd dw i wedi bod yn casglu rhesymau technolegol pam mae fe’n syniad drwg.

Cofnodwyd ar

Cymru yn y gofod (NASA a hawlfraint)

Cymru gan NASA

Hen erthygl o fis Tachwedd 2003 yn Wired (gan Danny O’Brien, cyn-cyd-golygydd NTK):

There’s no copyright at NASA. It’s a federal agency, and the government cannot legally hold any copyright. You can download and reproduce some of the most expensive photographs in history from one of the richest public storehouses on the planet. As long as you don’t imply that NASA is a big fan of the nightclub or credit card you’re advertising, you’re good to go. File-share all the pictures of Neil Armstrong you want.

Gwych. Mae’r canllaw swyddogol gan NASA yn rhoi’r manylion pellach i ni:

NASA still images; audio files; video; and computer files used in the rendition of 3-dimensional models, such as texture maps and polygon data in any format, generally are not copyrighted. You may use NASA imagery, video, audio, and data files used for the rendition of 3-dimensional models for educational or informational purposes, including photo collections, textbooks, public exhibits, computer graphical simulations and Internet Web pages. This general permission extends to personal Web pages.

This general permission does not extend to use of the NASA insignia logo (the blue “meatball” insignia), the retired NASA logotype (the red “worm” logo) and the NASA seal. These images may not be used by persons who are not NASA employees or on products (including Web pages) that are not NASA-sponsored.

NASA should be acknowledged as the source of the material except in cases of advertising. See NASA Advertising Guidelines.

If the NASA material is to be used for commercial purposes, especially including advertisements, it must not explicitly or implicitly convey NASA’s endorsement of commercial goods or services. If a NASA image includes an identifiable person, using the image for commercial purposes may infringe that person’s right of privacy or publicity, and permission should be obtained from the person.

Mae termau ac amodau yn bwysig iawn – fel datganiad o hawliau a rhyddid. Mae pobol yn wneud mwy os ti’n rhoi caniatâd eglur ac amlwg.

Flickr: 249,528 canlyniad am NASA

YouTube: tua 236,000 am NASA

Sa’ i’n sicr faint ohonyn nhw yn wreiddiol neu annibynnol o NASA ond siŵr o fod llawer.

Dw i’n creu ailgymysgiad yma mewn ffordd. Dw i’n defnyddio llun Cymru gyda thestun.

Gobeithio bydd hwn yn ysbrydoliaeth i ein sefydliadau cyhoeddus yng Nghymru. Rhaid i ni ofyn a thalu os dyn ni eisiau ailddefnyddio delwedd o lyfr sgwennwyd yng Nghymru (yn 1546), cyhoeddwyd yng Nghymru a sganiwyd yng Nghymru.

Ond dyn ni’n gallu defnyddio llun Cymru gan sefydliad Americanaidd unrhyw bryd.

Diolch i NASA am y llun Cymru.

Cofnodwyd ar

Rydyn ni angen termau hawlfraint fyrrach

Meddai blogwr maximus Nic Dafis yn ei cofnod am Gomins Creadigol:

Wedi dweud hynny, dw i ddim yn cytuno bod angen sustem hawlfraint newydd i Gymru, a ddim yn gweld sut byddai hynny’n gweithio tra bod Cymru a Lloegr yn rhannu cyfundrefn cyfreithiol yn gyffredinol. Pan daw’r chwyldro gogoneddus, wrth gwrs, bydd popeth yn wahanol, ond tan hynny dylai fod yn ddigon i hybu defnydd o’r Comins Creadigol mor eang ag sy’n bosibl, yng Nghymru fel yng ngweddill y byd.

Ond mae Comins Creadigol yn “optio i mewn”. Iawn amdanat ti a fi. Iawn am artistiaid, awduron a bandiau sy’n gallu defnyddio fe yn 2010 gyda gwaith newydd. Neu hen waith.

Ond dyw e ddim yn iawn am 56 mlynedd o destun sydd yn mas o brint. Neu 56 mlynedd o bethau dyn ni’n gallu ailddefnyddio – tu allan o jyst ddelio teg.

Term hir yw problem yn ieithoedd eraill hefyd, e.e. Saesneg. Mae’n fwy o broblem yn Gymraeg. Fel arfer, dyn ni’n teimlo’r un pethau yn iaith leiafrifol ond MWY. Ble wnes i ffeindio’r nifer 56 mlynedd? Term am destunau gan gynnwys llyfrau a chylchgronau yw 70 mlynedd o’r farwolaeth yr awdur. Dw i’n dychmygu cymdeithas gyda therm 14 mlynedd o’r farwolaeth yr awdur.

(Dw i wedi bod yn geidwadol yma. Roedd y term gwreiddiol o’r ddeddf hawlfraint gyntaf yn 1709 yn 14 mlynedd ar ôl y gwaith gyda 14 mlynedd opsiynol os oedd yr awdur dal yn byw.)

Dychmyga 56 mlynedd o lyfrau, drama, barddoniaeth, lluniau, fideo ac awdio ar gael ar y we am unrhw ddefnydd.

Basai term hawlfraint fyrrach yn well i Saesneg ac yn well i Gymraeg. Mae pobol wedi esbonio’r problemau yn y cyd-destun Saesneg ac wedi dychmygu’r canlyniadau o dermau byrrach. (Gweler hefyd: Open Rights Group yn y DU.)

Nid cyfreithiwr ydwyf ond sgwennais i awgrymiadau os ti eisiau ailddefnyddio deunydd Cymraeg sydd yn fas o brint.

Cofnodwyd ar

Ynni adnewyddadwy yng Ngymru

Erthygl diddorol iawn gan Madoc Batcup yn Click on Wales heddiw. Darn:

The UK government is now undertaking another project to exploit Welsh resources, and on the largest scale since the 19 th Century. This time it will be taking the benefit of the salt water resources of Wales rather than its fresh water, and in a way which will dwarf Tryweryn in its implications for the people of Wales. The potential for producing electricity from renewable resources from the offshore waters is huge, and comes from two sources. The first is the exploitation of the wind through offshore wind farms and the other is the exploitation of maritime energy through tidal and wave generated power.

Ownership of maritime renewable power resources is the single most important issue facing Wales today. The value of these resources is capable of transforming the Welsh economy. It would enable the Welsh Government to decide where, when and how to develop its energy resources in a way that would benefit Wales most.

Cofnodwyd ar

Gwyddonwyr o Gymru – rhai o’r uchafbwyntiau

Dw i newydd ffeindio darn o hen aur – araith o fis Mai, 2001 am wyddonwyr o Gymru:

Dechreuaf gyda datganiad a all beri syndod: mae gwyddoniaeth yn faes o weithgaredd dynol y mae Cymru wedi rhagori ynddo a hynny’n gwbl anghymesur â’i maint.

Yr wyf wrthi’n gweithio ar restr o 200 o wyddonwyr o’r radd flaenaf o Gymru ar gyfer gwyddoniadur arfaethedig Cymru. Fodd bynnag, heddiw, nid enwaf ond ychydig.

Dyfeisiodd Robert Recorde o Ddinbych-y-Pysgod yr arwydd hafal.

Creodd Richard Price o Langeinor y tablau actiwari cyntaf a chyhoeddodd theorem Bayes sydd yn sail i ystadegaeth fodern.

William Miller o Lanymddyfri oedd sylfaenydd crisialeg, a’r dyn cyntaf i gysylltu siâp crisialau â’r strwythur atomig gwaelodol.

Alfred Russel Wallace o Frynbuga oedd y cyntaf i gynnig dethol naturiol fel dull o esblygu.

Dyfeisiodd William Grove o Abertawe y gell danwydd ac ef oedd y cyntaf i gyhoeddi cyfraith gwarchod ynni mewn cyfnodolyn gwyddonol.

Dyfeisiodd David Hughes o Gorwen y meicroffon, y telegraffydd a’r magnetomedr anwytho ac ef oedd y cyntaf i brofi bodolaeth tonnau radio electromagnetig.

Syr Robert Jones o’r Rhyl oedd sylfaenydd llawdriniaeth orthopedig fodern.

Arloesodd Humphrey Owen Jones o Lynebwy ym maes stereogemeg.

Isaac Roberts o Ddinbych oedd sylfaenydd astroffotometreg ac ef a dynnodd y ffotograff cyntaf o wrthrych o tu allan i’r alaeth’sef Andromeda Nebula.

Cyfrifodd Dai Brunt o Lanidloes, a gydnabyddir yn gyffredinol fel arloeswr meteoroleg modern, amledd osgiliadau’r atmosffêr, a elwir hyd heddiw yn amledd Brunt.

Darganfu Evan Williams o Landysul, y gwyddonydd mwyaf yn eu plith efallai, y meson ac ef oedd y cyntaf i brofi dirywiad meson – dirywiad gronyn hanfodol.

Darganfu Don Hey o Abertawe radicalau rhydd. Heddiw mae ei waith yn hollbwysig mewn ystod o bynciau o betro-gemegion i feddyginiaeth.

Datblygodd Lewis Boddington o Frithdir ger Bargoed, y bwrdd hedfan onglog sydd wedi gwneud y cludydd awyrennau modern yn bosibl.

Datblygodd Eddie Brown o Abertawe y radar yn yr awyr ac ef a wnaeth fwy nag unrhyw Gymro arall i ennill yr Ail Ryfel Byd. Nodaf ei fod hefyd yn aelod o Blaid Cymru.

Yn olaf, Brian Josephson o Gaerdydd, yr oeddwn yn ei adnabod pan oeddem yn fechgyn ysgol ac yn fyfyrwyr gyda’n gilydd, a enillodd yr unig wobr Nobel a gafodd Gymru ar gyfer Cysylltle Josephson, sef y swîts electronig cyflymaf erioed.

Gallwn siarad am oriau, ond dim ond ychydig funudau sydd gennyf. Yn hytrach gofynnaf ddau gwestiwn.

Pam bod Cymru wedi esgor ar gymaint o wyddonwyr o’r radd flaenaf? Nid oes gennyf amser ond i roi ateb chwe gair i’r cwestiwn cyntaf hwnnw’sef ymneilltuaeth gynnar, chwyldro diwydiannol, Arglwydd Aberdâr.

Yr ail gwestiwn yw’ pam na sylweddolwn fod Cymru wedi esgor ar gymaint o wyddonwyr o’r radd flaenaf? Mae’n rhannol oherwydd yr ymadawodd pob gwyddonydd ar fy rhestr â Chymru er mwyn gwneud eu hymchwil orau, a chymerir yn ganiataol, bron yn ddieithriad, mai Saeson oeddent. Mae gennyf restr o ddyfyniadau lle y cyfeiriwyd at Miller, Wallace, Roberts a Brunt yn benodol fel Saeson. Dywed fy ffrindiau wrthyf, dan chwerthin, y cyfeiriwyd at y gwyddonydd o Loegr, Phil Williams, mewn cynhadledd ar wyddoniaeth radio yn ddiweddar. Yr ydym yn gweithio y tu allan i Gymru, a chymerir yn ganiataol nad oedd llawer o’r bobl hyn yn Gymry.

Y rheswm dros hynny yw bod angen labordai â chyfarpar da ar wyddonwyr er mwyn gwneud gwaith o’r radd flaenaf, ac anghyffredin yw labordai o’r fath yng Nghymru.

Digwyddodd yr araith yn y Cynulliad wrth gwrs, roedd Phil Williams yn siarad. Mae fe’n datblygu pwynt dilys am wasanaethau gwyddoniaeth yng Nghymru hwyrach yn yr araith.

Diolch Click on Wales am y dolen.

Cofnodwyd ar

语言

語言就廣義而言，是一套共同採用的溝通符號、表達方式與處理規則。符號會以視覺、聲音或者觸覺方式來傳遞。嚴格來說，語言是指人類溝通所使用的語言－自然語言。一般人都必须通过学习才能获得语言能力。語言的目的是交流观念、意见、思想等。语言学就是從人類研究語言分類與規則而發展出來的。研究語言的專家被稱呼為語言學家。當人類發現了某些動物能夠以某種方式溝通，就誕生了動物語言的概念。到了電腦的誕生，人類需要給予電腦指令。這種「單向溝通」就成了電腦語言。

Cofnodwyd ar

Eiddo deallusol a hawlfraint – beth yw’r problem?

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol“. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Fel arfer maen nhw yn siarad am hawlfraint felly dylen nhw dweud “hawlfraint”.

Ond mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol:

  • hawlfraint
  • breinlenni
  • nodau masnach
  • dyluniad

Gwnaf i roi ffocws ar hawlfraint heddiw. (Does dim system o gofrestru hawlfraint swyddogol yn gronfa ganolog gyda ni yn y DU, dyma wahaniaeth rhwng hawlfraint a’r tri eraill yn barod.)

Mae pob ochr o hawlfraint yn hollol wahanol i eiddo – creadigaeth, dosbarthu, gwerthfawrogi a gwerthu. Ti’n gallu copïo pethau dan hawlfraint berffaith verbatim.

Trosedd hawlfraint yw rhywbeth gwahanol i ddwyn – canlyniad gwahanol, cyfraith wahanol. (Paid â chymryd dy ddealltwriaeth o hysbysebion ar DVDs: “You wouldn’t steal a car…“)

Mae hawlfraint yn amddiffyn (mewn theori) yr hawl yr awdur am gopïo. Hefyd, mae gyda’r awdur hawliau moesol (sut mae dy waith yn gallu cael ei defnydd am dy enw da). Dim sôn am berchenogaeth gorfforol fan hyn chwaith.

Beth am ddosbarthu a gwerthu? Llawer o enghreifftiau, Salvador Dalí oedd un o’r artistiaid cyntaf i werthu’r ddelwedd peintiad Cristo de San Juan de la Cruz (hawlfraint) gyda’r peintiad (yr arteffact, eiddo). Syniad da? Sa’ i’n siŵr ond mae lot o artistiaid doeth ers Dalí wedi trwyddedu’r delweddau yn lle gwerthu. Rwyt ti’n gallu prynu tudalennau o’r archif John Lennon neu efallai Dic Jones (eiddo). Ond dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn y cyfansoddiadau. Dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn unrhyw recordiadau awdio neu fideo/ffilm chwaith. Tri peth gwahanol.

Mae gyda ni diffyg cynnwys Cymraeg arlein yn 2010. Mae’r trwyddedau rhydd Creative Commons yn teimlo fel anrheg i Gymraeg. Ond gallai “cedwir pob hawl” bod yn rhwystr. Gallai camddealltwriaeth o “eiddo deallusol” bod yn rhwystr hefyd. Cedwir pob ailddefnydd. Cedwir yr iaith mewn cwpwrdd tywyll. Wrth gwrs mae’r traddodiad ailgymysgiad wedi digwydd am ganrifoedd yng Nghymru yn ddiwylliant gwerin. O bydded i’r ailgymysgiad barhau.

Am fwy o wybodaeth dylet ti ddarllen y traethawd Did you say intellectual property? gan yr arwr meddalwedd Richard Stallman (dychmyga’r fersiwn meddalwedd o’r comic book guy pedantig yn The Simpsons – ond syniadau da) ac erthyglau am eiddo deallusol gan yr EFF. Bydd yn ofalus gyda’r pwyslais cyfraith Americanaidd. Gyda llaw, cyfreithiwr dw i ddim, cyngor cyfreithiol nid y cofnod o feddyliau hon!

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol”. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn lle hawlfraint yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Poenus. Rhaid i ni ddeall hawlfraint cyn i ni’n gallu tyfu yn dda fel diwylliant.

Mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol.