Cofnodion

Cofnodwyd ar

Gwyddonwyr o Gymru – rhai o’r uchafbwyntiau

Dw i newydd ffeindio darn o hen aur – araith o fis Mai, 2001 am wyddonwyr o Gymru:

Dechreuaf gyda datganiad a all beri syndod: mae gwyddoniaeth yn faes o weithgaredd dynol y mae Cymru wedi rhagori ynddo a hynny’n gwbl anghymesur â’i maint.

Yr wyf wrthi’n gweithio ar restr o 200 o wyddonwyr o’r radd flaenaf o Gymru ar gyfer gwyddoniadur arfaethedig Cymru. Fodd bynnag, heddiw, nid enwaf ond ychydig.

Dyfeisiodd Robert Recorde o Ddinbych-y-Pysgod yr arwydd hafal.

Creodd Richard Price o Langeinor y tablau actiwari cyntaf a chyhoeddodd theorem Bayes sydd yn sail i ystadegaeth fodern.

William Miller o Lanymddyfri oedd sylfaenydd crisialeg, a’r dyn cyntaf i gysylltu siâp crisialau â’r strwythur atomig gwaelodol.

Alfred Russel Wallace o Frynbuga oedd y cyntaf i gynnig dethol naturiol fel dull o esblygu.

Dyfeisiodd William Grove o Abertawe y gell danwydd ac ef oedd y cyntaf i gyhoeddi cyfraith gwarchod ynni mewn cyfnodolyn gwyddonol.

Dyfeisiodd David Hughes o Gorwen y meicroffon, y telegraffydd a’r magnetomedr anwytho ac ef oedd y cyntaf i brofi bodolaeth tonnau radio electromagnetig.

Syr Robert Jones o’r Rhyl oedd sylfaenydd llawdriniaeth orthopedig fodern.

Arloesodd Humphrey Owen Jones o Lynebwy ym maes stereogemeg.

Isaac Roberts o Ddinbych oedd sylfaenydd astroffotometreg ac ef a dynnodd y ffotograff cyntaf o wrthrych o tu allan i’r alaeth’sef Andromeda Nebula.

Cyfrifodd Dai Brunt o Lanidloes, a gydnabyddir yn gyffredinol fel arloeswr meteoroleg modern, amledd osgiliadau’r atmosffêr, a elwir hyd heddiw yn amledd Brunt.

Darganfu Evan Williams o Landysul, y gwyddonydd mwyaf yn eu plith efallai, y meson ac ef oedd y cyntaf i brofi dirywiad meson – dirywiad gronyn hanfodol.

Darganfu Don Hey o Abertawe radicalau rhydd. Heddiw mae ei waith yn hollbwysig mewn ystod o bynciau o betro-gemegion i feddyginiaeth.

Datblygodd Lewis Boddington o Frithdir ger Bargoed, y bwrdd hedfan onglog sydd wedi gwneud y cludydd awyrennau modern yn bosibl.

Datblygodd Eddie Brown o Abertawe y radar yn yr awyr ac ef a wnaeth fwy nag unrhyw Gymro arall i ennill yr Ail Ryfel Byd. Nodaf ei fod hefyd yn aelod o Blaid Cymru.

Yn olaf, Brian Josephson o Gaerdydd, yr oeddwn yn ei adnabod pan oeddem yn fechgyn ysgol ac yn fyfyrwyr gyda’n gilydd, a enillodd yr unig wobr Nobel a gafodd Gymru ar gyfer Cysylltle Josephson, sef y swîts electronig cyflymaf erioed.

Gallwn siarad am oriau, ond dim ond ychydig funudau sydd gennyf. Yn hytrach gofynnaf ddau gwestiwn.

Pam bod Cymru wedi esgor ar gymaint o wyddonwyr o’r radd flaenaf? Nid oes gennyf amser ond i roi ateb chwe gair i’r cwestiwn cyntaf hwnnw’sef ymneilltuaeth gynnar, chwyldro diwydiannol, Arglwydd Aberdâr.

Yr ail gwestiwn yw’ pam na sylweddolwn fod Cymru wedi esgor ar gymaint o wyddonwyr o’r radd flaenaf? Mae’n rhannol oherwydd yr ymadawodd pob gwyddonydd ar fy rhestr â Chymru er mwyn gwneud eu hymchwil orau, a chymerir yn ganiataol, bron yn ddieithriad, mai Saeson oeddent. Mae gennyf restr o ddyfyniadau lle y cyfeiriwyd at Miller, Wallace, Roberts a Brunt yn benodol fel Saeson. Dywed fy ffrindiau wrthyf, dan chwerthin, y cyfeiriwyd at y gwyddonydd o Loegr, Phil Williams, mewn cynhadledd ar wyddoniaeth radio yn ddiweddar. Yr ydym yn gweithio y tu allan i Gymru, a chymerir yn ganiataol nad oedd llawer o’r bobl hyn yn Gymry.

Y rheswm dros hynny yw bod angen labordai â chyfarpar da ar wyddonwyr er mwyn gwneud gwaith o’r radd flaenaf, ac anghyffredin yw labordai o’r fath yng Nghymru.

Digwyddodd yr araith yn y Cynulliad wrth gwrs, roedd Phil Williams yn siarad. Mae fe’n datblygu pwynt dilys am wasanaethau gwyddoniaeth yng Nghymru hwyrach yn yr araith.

Diolch Click on Wales am y dolen.

Cofnodwyd ar

语言

語言就廣義而言，是一套共同採用的溝通符號、表達方式與處理規則。符號會以視覺、聲音或者觸覺方式來傳遞。嚴格來說，語言是指人類溝通所使用的語言－自然語言。一般人都必须通过学习才能获得语言能力。語言的目的是交流观念、意见、思想等。语言学就是從人類研究語言分類與規則而發展出來的。研究語言的專家被稱呼為語言學家。當人類發現了某些動物能夠以某種方式溝通，就誕生了動物語言的概念。到了電腦的誕生，人類需要給予電腦指令。這種「單向溝通」就成了電腦語言。

Cofnodwyd ar

Eiddo deallusol a hawlfraint – beth yw’r problem?

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol“. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Fel arfer maen nhw yn siarad am hawlfraint felly dylen nhw dweud “hawlfraint”.

Ond mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol:

  • hawlfraint
  • breinlenni
  • nodau masnach
  • dyluniad

Gwnaf i roi ffocws ar hawlfraint heddiw. (Does dim system o gofrestru hawlfraint swyddogol yn gronfa ganolog gyda ni yn y DU, dyma wahaniaeth rhwng hawlfraint a’r tri eraill yn barod.)

Mae pob ochr o hawlfraint yn hollol wahanol i eiddo – creadigaeth, dosbarthu, gwerthfawrogi a gwerthu. Ti’n gallu copïo pethau dan hawlfraint berffaith verbatim.

Trosedd hawlfraint yw rhywbeth gwahanol i ddwyn – canlyniad gwahanol, cyfraith wahanol. (Paid â chymryd dy ddealltwriaeth o hysbysebion ar DVDs: “You wouldn’t steal a car…“)

Mae hawlfraint yn amddiffyn (mewn theori) yr hawl yr awdur am gopïo. Hefyd, mae gyda’r awdur hawliau moesol (sut mae dy waith yn gallu cael ei defnydd am dy enw da). Dim sôn am berchenogaeth gorfforol fan hyn chwaith.

Beth am ddosbarthu a gwerthu? Llawer o enghreifftiau, Salvador Dalí oedd un o’r artistiaid cyntaf i werthu’r ddelwedd peintiad Cristo de San Juan de la Cruz (hawlfraint) gyda’r peintiad (yr arteffact, eiddo). Syniad da? Sa’ i’n siŵr ond mae lot o artistiaid doeth ers Dalí wedi trwyddedu’r delweddau yn lle gwerthu. Rwyt ti’n gallu prynu tudalennau o’r archif John Lennon neu efallai Dic Jones (eiddo). Ond dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn y cyfansoddiadau. Dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn unrhyw recordiadau awdio neu fideo/ffilm chwaith. Tri peth gwahanol.

Mae gyda ni diffyg cynnwys Cymraeg arlein yn 2010. Mae’r trwyddedau rhydd Creative Commons yn teimlo fel anrheg i Gymraeg. Ond gallai “cedwir pob hawl” bod yn rhwystr. Gallai camddealltwriaeth o “eiddo deallusol” bod yn rhwystr hefyd. Cedwir pob ailddefnydd. Cedwir yr iaith mewn cwpwrdd tywyll. Wrth gwrs mae’r traddodiad ailgymysgiad wedi digwydd am ganrifoedd yng Nghymru yn ddiwylliant gwerin. O bydded i’r ailgymysgiad barhau.

Am fwy o wybodaeth dylet ti ddarllen y traethawd Did you say intellectual property? gan yr arwr meddalwedd Richard Stallman (dychmyga’r fersiwn meddalwedd o’r comic book guy pedantig yn The Simpsons – ond syniadau da) ac erthyglau am eiddo deallusol gan yr EFF. Bydd yn ofalus gyda’r pwyslais cyfraith Americanaidd. Gyda llaw, cyfreithiwr dw i ddim, cyngor cyfreithiol nid y cofnod o feddyliau hon!

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol”. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn lle hawlfraint yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Poenus. Rhaid i ni ddeall hawlfraint cyn i ni’n gallu tyfu yn dda fel diwylliant.

Mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol.

Cofnodwyd ar

Anturiaethau yn y Jyngl – hawlfraint a llawer mwy!

Mae’n braf i weld blog newydd Anturiaethau yn y Jyngl gan Dafydd Tudur – “Blog sy’n rhannu gwybodaeth ac ysgogi trafodaeth am eiddo deallusol drwy gyfrwng y Gymraeg”.

Dyn ni wedi trafod un neu dau beth yn barod.

Mae fe wedi ateb fy nghofnod am Lyfrgell Genedlaethol a sganio llyfrau, dw i wedi ateb gyda sylw arall.

Hefyd dyn ni’n trafod statws yr hawlfraint yn recordiad Tynged yr Iaith gan Saunders Lewis ar Twitter ar hyn o bryd.

Dyn ni’n rhannu diddordeb yn dechnoleg, cynnwys Cymraeg a dyfodol yr iaith Gymraeg. Gobeithio bydd rhywun tu allan yn ffeindio rhywbeth o werth yn ein trafodaeth.

Dw i’n coginio cofnod am y term “eiddo deallusol” ar hyn o bryd. Os wyt ti eisiau ateb ar dy flog dy hun, cer amdani.

Cofnodwyd ar

Diwylliant rhydd: gofyn i’r Llyfrgell Genedlaethol am ein hetifeddiaeth

Canslwyd. Llyfrgell Genedlaethol Cymru sydd berchen yr hawl ar y delwedd tu ol y nodyn yma.

Diwrnod Pethau Bychain hapus!

Dw i’n postio pethau amrywiol yn safleoedd gwahanol. Ond ro’n i eisiau postio delwedd o Yn Y Lhyvyr Hwnn (y llyfr Cymraeg argraffedig cyntaf o 1546) yma. Basai’n ffordd briodol o ddathlu’r chwyldro cyhoeddi newydd, o’n i’n meddwl. Ond dyw Llyfrgell Genedlaethol ddim eisiau rhannu’r delweddau ar hyn o bryd. Dw i wedi postio’r llythyr isod iddyn nhw.

Annwyl Llyfrgellydd

Dw i wedi darllen darnau o’r llyfr Cymraeg argraffedig cyntaf, Yn y Lhyvyr Hwnn. Dw i eisiau eu ail-cyhoeddi nhw ar fy mlog. Does dim copi o’r llyfr gyda fi yn anffodus ond ffeindiais i luniau ar eich gwefan.

Mae’r lluniau yn dweud “Llyfrgell Genedlaethol Cymru sydd berchen yr hawl ar y delweddau a rhaid anfon cais at y Llyfrgellydd”.

Cafodd y llyfr ei gyhoeddi yn 1546 yn wreiddiol felly mae’r llyfr yn mas o hawlfraint. Baswn i awgrymu bod mai y cyhoedd sydd yn ei berchen e, yn cynnwys y pobol o Cymru.

Hoffwn i’ch ofyn i chi i newid y statws y delweddau i’r parth cyhoeddus – am Yn y Lhyvyr Hwnn a phob llyfr arall yn eich casgliad arlein. Maen nhw i gyd yn weithiau hollol deilliadol sydd yn deillio’n llwyr o’r llyfrau gwreiddol. Mae arian cyhoeddus yn cefnogi’r Llyfrgell felly dylai popeth yn y casgliad arlein fod yn y parth cyhoeddus.

Dw i’n ddiolchgar iawn i’r Llyfrgell Genedlaethol am y delweddau o Yn y Lhyvyr Hwnn a llawer o lyfrau eraill. Ond dyw’r mynedfa i’r casgliad ar hyn o bryd ddim yn digon llydan. Ar hyn o bryd rhaid i bobol gofyn o flaen llaw ar gyfer am ail-gyhoeddi, ail-ddefnyddio neu ail-gymysgu o’r delweddau.

Dw i’n edrych ymlaen at eich ymateb.

Oddi wrth

Carl Morris

Dyn ni’n siarad am ein llyfrau yn y parth cyhoeddus yma, ein hetifeddiaeth.

Gwnaf i bostio unrhyw ateb. (Diolch Rhys Wynne am help gyda gramadeg y llythyr yma.)

Mwynha weddill y diwrnod Pethau Bychain!

Cofnodwyd ar

Defydd yr iaith arlein 1 Safon yr iaith arlein 0

Dw i newydd wedi recordio eitem Pethau Bychain i’r rhaglen Post Cyntaf bore fory (tua 8:20AM ar BBC Radio Cymru fydd e). Gofynnodd y gyflwynwraig “beth wyt ti’n meddwl am safon yr iaith arlein?”. Atebais i “defydd yr iaith yw’r peth pwysig”.

Yng Nghymraeg dyw e ddim yn cymryd lot i fod yn “dadleuol”  (y gair defnyddiodd hi ar y diwedd yr eitem).

Dw i’n ddiolchgar iawn i BBC Radio Cymru am y cyfle i siarad am Pethau Bychain. Gobeithio bydd neb yn anfon llythyrau iddyn nhw am fy sylwadau “dadleuol”.

Dw i’n ail-darllen traethawd gan David Crystal, ieithydd o Gaergybi:

Small languages need every ounce of linguistic energy they can get. If significant amounts of that energy are devoted to quarrelling over which dialect of the small language is best, or condemning those who dare to experiment with the language, valuable opportunities are being wasted. Small languages need good publicity: they need to maintain a positive public presence; they need prestige, and prestige is closely bound up with media support. But unfortunately, so often in recent years one sees such languages repeatedly shooting themselves in the foot, as media opportunities are wasted, and what could be a positive opportunity to take the language forward turns into a piece of negative wrangling, and the experience a source of national and even international ridicule. And the effect reverberates…

Paid â defnyddio dy safon wael fel esgus i anghofio Pethau Bychain fory. Fydda i ddim!

Viva la iaith y gegin.

Darllena’r traethawd llawn gyda’r engraifft Manic Street Preachers. Mae’n wych: Towards a philosophy of language diversity gan David Crystal

YCHWANEGOL: Mae’r eitem 3 munud ar gael yma os ti ANGEN clywed e. Golygiadau a thoriadau ganddyn nhw! (Gwnaethon nhw torri’r darn gyda’r gair “dadleuol”.)

Cofnodwyd ar

Argyfwng cynnwys arlein yn Gymraeg? Hawlfraint a chaniatâd

Heno dw i’n meddwl am hawlfraint a’r iaith Gymraeg (eto).

Dw i’n meddwl am hen lyfrau a chynnwys arlein.

Stori gyntaf. Sgwennais i un o fy hoff gofnodion ym mis Mawrth 2010, Tafodieithoedd Melys (diolch blog Pethe am atgoffa fi, ti newydd wedi troi pingbacks ymlaen efallai).

Beth ddigwyddodd? Stori fer:

  • Gwelais i fap gwych o felysion yn y llyfr Cymraeg, Cymrâg, Cymrêg (1989). Gwych!
  • Gwnes i ddangos y llyfr at un ffrind yn y llyfrgell. Mae hi’n hoffi awgrymiadau da.
  • Chwilio am gopi o’r llyfr arlein. Dim canlyniad. Hollol mas o brint. Grêt.
  • Rhaid i mi rannu’r map. Dylai’r byd weld y map yma.
  • Tuag wythnos hwyrach… Es i yn ôl i’r llyfrgell gyda gliniadur a sganiwr yn fy mhag.
  • Pum munud hwyrach… Mae gyda fi copi o’r tudalen a’r clawr, heb unrhyw drwydded swyddogol.

Ac wedyn gwnes i feddwl am y map eto. Dim ar gael. Ar goll – efallai am byth. Ond dw i’n gallu cadw’r map am blant, dysgwyr, academyddion, ieithyddion a chefnogwyr melysion ym mhob man! Mae’n rhy hawdd – trwy fy mlog.

Ond does dim caniatâd swyddogol gyda fi. Bydd yr awduron a phobol eraill yn anghytuno gyda fy nghofnod map? Ydy e’n fair dealing dan y gyfraith Cymru a Lloegr? Throw caution to the wind, meddyliais i.

Bydd fydd yn digwydd? Efallai llythyr cease and desist? Beth yw cease and desist yn Gymraeg beth bynnag? Yn fy marn i, efallai mae cease and desist yn golygu ein hiaith arlein hefyd. Dyma’r dewisiad tro ’ma. Dw i ddim yn poeni gormod am y perygl cyfreithiol achos dw i’n gallu tynnu unrhyw beth lawr yn syth yn y dyfodol.

Os wyt ti eisiau gwybod beth ddigwyddodd…

Digwyddodd dim byd heblaw sylw neis gan un o’r awduron gwreiddiol!

Rhyw fath o ganiatâd?

(Gyda llaw, dyw’r llyfr Cymraeg, Cymrâg, Cymrêg ddim ar gael ar y wefan Casgliad y Werin – eto.)

Mae Lawrence Lessig wedi sgwennu llawer am hawlfraint yn yr oes arlein – yn y cyd-destun Saesneg yn enwedig. Ond mae’r sefyllfa Cymraeg yn eitha gwahanol. Dyn ni’n siarad am argyfwng yma. Ydw i’n rhy gynnar i ddefnyddio’r gair argyfwng? Nac ydw, mae’r iaith Gymraeg yn rhy wan arlein yn 2010.

Dyma un o’r heriau fawr i Gymraeg yn 2010.

Gyda llaw, i sôn am Lessig postiais i gofnod diwetha am Creative Commons. Ond dw i ddim wedi dod i siarad am Creative Commons tro ’ma.

Dyn ni angen rhyw fath o gyfraith arbennig am hawlfraint Cymraeg yn fy marn i.

Ond ddylen ni ddim yn aros. Fel un datrys i’r broblem cynnwys arlein (dim ond rhan o’r datrysiad), dyn ni’n gallu ail-cyhoeddi hen gynnwys.

Faint o lyfrau ydyn ni’n colli? Neu: faint o lyfrau ydyn ni’n gallu rhyddhau?

Cyfreithiwr dw i ddim.

Ond dw i’n gallu awgrymu ‘rheolau’ bosib am hen gynnwys a llyfrau. Beth wyt ti’n meddwl?

  1. Ydy e’n hen waith mas o hawlfraint, yn y parth cyhoeddus? Os ydy, ewch i bwynt 6 yn syth!
  2. Ydy’r awduron neu gwmni cyhoeddi dal yn marchnata’r gwaith? Ydy’r gwaith ar gael fel fersiwn digidol? Os ydy, stopiwch.
  3. Ydy e’n fas o brint (neu ddim ar gael) yn bendant? Os nac ydw, stopiwch.
  4. Gofynnwch am ganiatâd os mae’n bosib. Ymchwiliwch y credit os mae’n bosib.
  5. Pam dych chi eisiau ail-cyhoeddi e? Dych chi’n fasnachol o gwbl? Well i chi peidiwch. Mae’n gymhleth heb ganiatâd penodol.
  6. Ydy e’n bodoli arlein mewn ffurf dda yn barod? Os ydy, sgwennwch ddolenni iddo fe neu ail-cyhoeddwch / ail-gymysgwch. Os nac ydy…
  7. Rhannwch nawr! Byddwch yn moesgar – peidiwch anghofio’r credit. Mwynhewch!

Dw i’n gwybod am y gwaith Llyfrgell Genedlaethol a Chasgliad y Werin Cymru. Maen nhw wedi rhyddhau llawer o hen bethau yn Gymraeg. Dw i’n ddiolchgar ond dylem ni fynd ymhellach na hynny. Beth am gynnwys o’r ugeinfed ganrif? Beth yw dy hoff lyfrau mas o brint?