Dw i wedi bod yn meddwl am llyfrau rhydd ac am ddim.
Hanner cofnod.
Mae gwahaniaeth rhwng y dau wrth gwrs. Mae’n haws yn Gymraeg. (Yn Saesneg mae ‘free culture’ a ‘free software’ bach yn anodd i esbonio. Ond mae pobol yn deall ‘free speech’…)
And so with the sunshine and the great bursts of leaves growing on the trees–just as things grow in fast movies–I had that familiar conviction that life was beginning over again with the summer.
There was so much to read for one thing and so much fine health to be pulled down out of the young breath-giving air. I bought a dozen volumes on banking and credit and investment securities and they stood on my shelf in red and gold like new money from the mint, promising to unfold the shining secrets that only Midas and Morgan and Maecenas knew. And I had the high intention of reading many other books besides. I was rather literary in college–one year I wrote a series of very solemn and obvious editorials for the “Yale News”–and now I was going to bring back all such things into my life and become again that most limited of all specialists, the “well-rounded man.”…
Ond fydd pobol dal eisiau ei brynu ar papur neu, hyd yn oed, ar Kindle ac ati? (Bydd.)
Oes unrhyw llyfrau Cymraeg dan Creative Commons? Dylai rhywun trio, fel arbrawf. Efallai awdur neu cwmni. Fydd y wybren yn cwympo? (Na fydd.) Fydd pobol dal eisiau prynu rhywbeth sydd ar gael am ddim? (Mae’n dibynnu ar yr ansawdd!) Ond mae pobol yn prynu lot o bethau am resymau tu fas o bris – anrhegion, casglu, cyfleustra. Cofia The Great Gatsby.
Newydd gorffen hwn (o’r diwedd). O Lloyd George ymlaen roedd e’n darllenadwy iawn. Nes i joio’r peth cyfan ond bach yn “dwys” am sesiynau darllen hir iawn.
Nes i joio’r dychan Jan Morris mas draw llynedd. Er bod gyda fe’r clawr mwyaf crap erioed.
Mae’n beniog iawn iawn. Efallai dylai rhywun ei haddasu ar gyfer teledu. Efallai?
Mae fersiwn arall yn yr iaith dew, cyfieithiad gan Twm Morys. Clawr gwell hefyd ond bydd yn ofalus gyda’r swasticas ar drafnidiaeth gyhoeddus ayyb.
Darllenais i’r casgliad newydd o erthyglau Siôn T. Jobbins am Gymreictod wythnos yma. Cythruddol gyda barnau cryf. Hoff penodau: Radio Ceiliog (radio morladron o… Waelod y Garth), papurau bro, Abertawe… bron popeth. Mae rhai ar ei wefan (ond mae’r system darllen yn reit weird).
Cafodd yr awdur ei fagu yng Nghaerdydd, roedd y sampl isod am Gymreictod yn y ddinas, o 2005, yn enwedig yn llawn mewnwelediadau profoclyd sy’n berthnasol i fy mhrofiad:
Caerdydd looms large in Welsh-language pop, and cyfryngis… are regularly lampooned in Welsh songs. Welsh-speakers from Cardiff are still treated with suspicion by many fellow-siaradwyr… They seem too happy and content – still a suspicious habit for a language unsure of its future in a culture nursing a Methodist hangover. The community is caricatured for its perceived lack of commitment to the ‘cause’ and for making good money on the back of Wales. To go to Cardiff, our capital city, in to ‘sell-out’, a funny state of affairs, and possibly unique. This perception is not helped by the unwillingness of so many of Cardiff’s Welsh speakers themselves to take sides or create a culture independent of their wages.
Oof!
Dw i’n cynnig y gweddill heb sylw.
Cardiff Welsh-language culture is at its most exciting and challenging in the hands of people who’ve learnt the language in adult life – and without them Welsh in the capital would wither on the vine.
Rydyn ni’n cynllunio Eisteddfod yng Nghaerdydd, yn Nhreganna, gyda lot o bobol eraill, benywod a dynion. Croeso i ti gymryd rhan. Ond pa fath o ddigwyddiad fydd Eisteddfod Treganna? Sut ydyn ni gallu cydbwyso gydag elfennau traddodiadol a phethau cyfoes? Rydyn ni eisiau “cynrychioli’r gymuned” felly beth ddylen ni wneud?
Dyma rhai o’r meddyliau gan Colin a fi (darlledwyd yn wreiddiol ar Shwmae mis diwethaf).
Gwnes i gymryd rhan yn sgwrs heddiw dan y teitl Y Dyfodol i Lyfrau – o archifau i’r dyfodol papur i e-lyfrau, y manteision ac anfanteision – yn y digwyddiad Bedwen Lyfrau yn Y Rhath, Caerdydd gyda Siôn T. Jobbins.
Yn diweddar dw i wedi bod yn meddwl am y we a’r rhyngrwyd yn y cyd-destun llyfrau ac dw i eisiau archwilio’r cwestiwn o archifau mwy yma: yn enwedig yn ôl un o’r cwestiynau Siôn, pa mor ddiogel fydd yr archif Google Books, sef casgliad gyda chwmni preifat o lyfrau digidol yn gynnwys llyfrau Cymraeg? Does neb yn gwybod beth fydd yn digwydd i Google yn 2020 neu 2111.
Gwnes i godi’r pwynt o lyfrau prin sydd yn fas o brint, Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard yw fy hoff enghraifft ar hyn o bryd – o 1973.
Felly dyw print ddim yn warant o argaeledd. Mae peryg eisoes o golled darnau o ein diwylliant. Hefyd mae’r system hawlfraint gallu bod yn gelyn i lyfrau, darllenwyr ac iaith – heb sôn am y cwmnïau. Ond wnes i ddim ateb y cwestiwn gwreiddiol.
Yn ôl bob sôn, doedd Y Rhyfel Oer ddim mor hwyl ar y pryd ond rydyn ni’n gallu bod yn diolchgar am un o’r canlyniadau: y technoleg rhwydwaith electronig tu ôl y rhyngrwyd. Yn ôl yr “athroniaeth” o’r project dylai’r rhwydwaith parhau hyd yn oed os mae darnau o’r rhwydwaith yn cwympo mas. (Os oes gyda ti ddiddordeb dylet ti ddarllen am ARPANET.)
Mae’r rhyngrwyd, gan gynnwys y we, yn broject dynol. Mae’n adlewyrchi ein blaenoriaethau deallusol i ryw raddau. Rydyn ni i gyd yn llyfrgellwyr i ryw raddau. Dw i wedi bod yn meddwl am wahaniaethau rhwng ein disgwyliadau o lyfrgelloedd traddodiadol a’r Llyfrgell Fyd-eang.
Fy prif pwynt am y Llyfrgell Fyd-eang – o ran archifau dydyn ni ddim yn dibynnu yn llwyr ar Google Books neu’r Llyfrgell Genedlaethol. Wrth gwrs rydyn ni’n diolchgar iddyn nhw am y waith digido ac archifo.
Preservation is key to the future of our collection as an accessible resource for research and learning. But despite our best efforts to regulate and monitor the conditions under which the analogue collection is stored, it is virtually impossible to halt altogether the gradual deterioration of physical objects. Digitisation does not arrest the deterioration of physical material, but it does provide means of preserving the information contained within the original item.
Felly pam ddylen ni dibynnu ar unrhyw cyfrwng corfforol penodol yn dwylo unrhyw sefydliad neu cwmni? Mae’r archifau wedi cael eu ’datganoli’ i ni, pawb, ein sefydliadau, ein cwmnïau, ni fel unigolion. Dylen ni ddefnyddio’r rhwydwaith mwy.
Dylen ni poeni am hawlfraint ac arian hwyrach. Ti’n tyfu‘r marchnad. O ddifri.
Cafodd y system hawlfraint ei dylunio heb bwyslais ar iaith leiafrifol. Mae gymaint o broblemau i ddefnydd o Saesneg heb sôn am Gymraeg. Dyw Google Books ddim yn poeni gormod am hawlfraint, maen nhw yn aros am lythyrau cyfreithiol. Strategaeth dda.
Mae llawer iawn o gopïau o rhai o’r destunau yn y Llyfrgell Fyd-eang, e.e. yr eiriau Mae Hen Wlad Fy Nhadau, Datganiad Annibyniaeth yr Unol Daleithiau, delweddau gan Kyffin Williams ayyb. Mae’r rhai enwog ohonyn nhw yn ddiogel. Fydd y byd byth yn eu colli neu anghofio. Sut ydyn ni’n gallu hyrwyddo a chopïo’n hoff stwff i fod yn enwog, neu ychydig mwy enwog ar y sbectrwm?
Many, many things lie decaying in archives. They don’t make a penny for anyone and they need to be released somehow. Fritz Lang’s film Metropolis was made available recently in an extended director’s cut because a reel containing lost scenes was found in Argentina. That was lucky in a way. It’s a warning for us and shows us what we need to emulate – to the power of a hundred – with Welsh culture. We can’t rely on a tiny number of decaying copies somewhere. Nevermind old things which have gone into the public domain, I actually think we are missing wider availability and business opportunities by not copying the cultural treasures of TODAY. By copying we increase not only the long term value of a work but its value today. But there are more ways to maximise this value.
Wrth gwrs mae unrhyw archifau ar-lein gan Lyfrgell Genedlaethol yn rhan o’r Llyfrgell Fyd-eang. Ond maen nhw yn gallu chwarae rôl enfawr yma: rhyddhau mwy o bethau ar-lein, hyfforddi a helpu pobol i fod yn blogwyr, sgrifennwyr, copïwyr fel ‘llyfrgellwyr’ ar-lein, trwyddedau synhwyrol a rhyddhau pethau i’r parth cyhoeddus – a chadw pethau ar fformatau gwahanol gan gynnwys papur.
Mae gan Dŷ’r Cwmnïau weledigaeth i fod yn gofrestrfa hollol electronig.
Fel cam ar y daith tuag at gyflawni’r weledigaeth hon, rydyn ni’n cyhoeddi heddiw ein bod ni’n disgwyl y bydd ein gwasanaethau ar gyfer cyflwyno ceisiadau corffori, ffurflenni blynyddol, cyfrifon a’r prif newidiadau i gwmnïau yn llwyr ddigidol (electronig) erbyn Mawrth 2013. Bydd hyn yn cwmpasu’r holl fathau safonol o gwmnïau, sef dros 98% o’r cwmnïau ar y gofrestr a 92% o’r holl drafodion yn ôl nifer. O ran y nifer fechan o fathau o gwmnïau a thrafodion sy’n weddill, byddwn ni’n parhau i ddatblygu gwasanaethau electronig ond yn cadw’r dewis ‘papur’ ar gyfer y rhain am y tro. Mae’r newid hwn yn amodol ar ymgynghoriad â’r budd-ddeiliaid, a chymeradwyaeth y Senedd i’r rheoliadau. Bydd dyddiad am y process ynghyngoriad yn cael ei gyhoeddi ar y tudalen hwn cyn gynted y bydd ar gael.
Mae trafodion digidol yn cynnig nifer o fanteision i’n cwsmeriaid – ffioedd is, hwylustod, canran uwch o geisiadau sy’n gywir y tro cyntaf (mae’r cyfraddau ail-wneud ar gyfer trafodion electronig yn llai nag un chweched o’r gyfradd ar gyfer trafodion papur), gwell diogelwch a llai o dwyll, sicrwydd y byddant yn cyrraedd a’r fantais o gael eu prosesu’n gynt. Bydd y gorchymyn i gyflwyno cyfrifon digidol yn agor y drws ar gyfer cynhyrchion newydd posibl a fydd yn helpu’r farchnad gwybodaeth am gwmnïau ac yn ei gwneud yn haws defnyddio data am gyfrifon at ddibenion dadansoddi, cymharu a meincnodi.
Swnio fel dyfodol cyffrous o ddatrysiadau technolegol. Ond maen nhw wedi gadael un “mantais” mas o’r datganiad – trafodion digidol yn Gymraeg.
Mae pobol sydd eisiau wneud pethau yn Gymraeg yn dod dan y categori “corfforiadau eraill”.
Ar hyn o bryd, er enghraifft, os ti eisiau dechrau cwmni Cyf gyda dogfennau yn Gymraeg, rhaid i ti wneud y gais ar papur – does dim dewis arall. Rydyn ni’n gallu sôn am bobol gyffredinnol yma, fel plymwyr, trydanwyr, gwarchodwyr plant, entrepreneuriaid lan i dy gaffi lleol newydd, cwmni teledu neu dylunyddion. Mae rhai o bobol yn y sector preifat eisiau wneud eu busnes yn Gymraeg.
Mwy:
Mae gwasanaethau digidol yn cynnig arbedion sylweddol o ran costau dros y fersiynau papur. Caiff yr arbedion hynny eu trosglwyddo’n llwyr i’n cwsmeriaid ar ffurf ffioedd is – mae’r ffioedd statudol ar gyfer ein gwasanaethau yn cael eu pennu ar sail adfer costau. O gymharu â thrafodion papur, mae ein cwsmeriaid yn arbed 25% wrth gorffori’n electronig a 50% wrth gyflwyno ffurflenni blynyddol yn electronig. Ar sail y patrymau ffeilio cyfredol, disgwylir y bydd y ffioedd is yn arbed dros £2 miliwn i’n cwsmeriaid.
O ran yr enghraifft o’n Cyf gyda dogfennau yn Gymraeg, bydd y gais yn costio £20.
Ond os ti eisiau dechrau Ltd yn Saesneg, mae gen ti ddewis o feddalwedd (£14), ar-lein (£18) neu bapur (£40).
Dwi’n meddwl bod trio canol rhywbeth mor ddatganoledig a Phapurau Bro mewn uber-safle yn bownd o fethu. Y gorau gellid ei wneud ydi trio cael rhywun i guradu aggregator o’r straeon gorau sydd yn y rhwydwaith (pe sefydlid rhwydwaith o gwbl).
Dyw e ddim yn gyflawn eto ond os ti’n gofyn “Blogiau bach lleol di-ri? Neu uber-safle monolithig?”, dylai fy marn i fod yn glir.
Dyma pam gwnes i ddefnyddio’r enw Hedyn am y wefan wici pan gwnes i gofrestru’r enw dwy flynedd yn ôl. Nid achos o’n i’n meddwl am newyddion lleol yn enwedig ond o’n i’n meddwl: beth fydd llwyddiant ar y we Gymraeg yn gyffredinnol? Sydd yn gynnwys newyddion lleol.
Cliw arall: yr enw Pethau Bychain tu ôl ein digwyddiad llwyddiannus yn 2010. Rydyn ni’n gallu mwynhau o leiaf rhai o’r credit am yr enw. 🙂
Dyw sefydliadau Cymreig ddim yn hoffi’r athroniaeth o bethau bychain yma achos maen nhw yn licio platfformau MAWR, NEWYDD ac eisiau ordero canapés am y lansiad a bwydo’r buddsoddwyr, gwleidyddion a’r Western Mail.
Ond weithiau rydyn ni jyst angen y pethau BYCHAIN ar blatfformau sy’n bodoli EISOES – ond wrth gwrs gyda defnydd arloesol a chreadigol.
Ti’n gallu gweld y gwahaniaeth. Y “lansiad” fydd rhwydwaith cryf o bobol ar wahan – sy’n defnyddio’r we yn yr iaith Gymraeg am amcanion gwahanol nhw.
(Er enghraifft, dychmyga Casgliad y Werin heb y platfform. Efallai rhywbeth fel cyfres o weithdai Flickr a YouTube o gwmpas Cymru yn hytrach. Dyw e ddim yn swnio’n ddrwg o gwbl. Fyddan ni wedi arbed miloedd o bunnau o’r cyllideb meddalwedd (perchnogol) sy’n ailadrodd Flickr a YouTube. Rhy hwyr dw i’n gwybod. Cywira fi os fi’n rong.)
I fod yn onest dw i’n trio meddwl am rôl unrhyw uber-safle. Aggregator, mae rhai yn ddweud. Wel, pa fath? Mae Google Blog Search yn bodoli yn barod. Rhywbeth sy’n casglu’r straeon fel Umap am flogiau lleol – gyda map o Gymru falle? Wel, wyt ti rili eisiau mynd trwy newyddion lleol o ardaloedd gwahanol? Yr un cwestiwn yn geiriau gwahanol: pryd oedd y tro diwethaf wnest ti ddarllen papur bro o ardal gwahanol i fwydo diddordeb personol? Diffiniad newyddion lleol yw diddordeb lleol. Mae’n symud i newyddion genedlaethol os mae’n perthyn i bobol tu allan.
Dw i’n edmygu Glo Mân (papur bro ardal Dyffryn Aman) ond mae’r rhan fwyaf yn amherthnasol i fi yn Grangetown. Efallai yr unig aggregator posib fydd blog gan person o’r goreuon a doniol o gwmpas Cymru.
Lately it’s dawning on people that the mass aggregators of local information aren’t achieving critical mass among the locals. Outside.in, a site that never made much sense to me, sold to AOL for $10 million. A lot less money than the VCs had invested in it.
Fy syniad gorau am yr uber-safle fydd copi o WordPress am newyddion lleol. Lawrlwytha’r cod a chynnig y peth fel darpariaeth i flogwyr lleol, e.e. ubersafle.com/llanrug ac ubersafle.com/eglwyswrw gyda blogiau ar wahan ar yr un enw parth Mae’n hollol iawn dan GPL. Ond PAM? Y peth pwysicaf fydd y hyfforddi a gweithdai – dal.
Mae gyda ni’r syniad o uber-safle trwm ac yn chwilio am reswm.
Dw i’n gallu meddwl am rôl enfawr o ran sefydliadau Cymraeg yma – yn gynnwys S4C. Sef: gweithdai, mynediad i offer, adnoddau fel lluniau a fideo (enghraifft: Eisteddfod Bae Colwyn 1947), adnoddau eraill, hyfforddi (sut i ddadfwndeli dy newyddion fel cofnodion a pheidio dibynnu ar ffeiliau PDF am bopeth!), grwpiau Flickr, blogiau bychain (fel Pethe), digwyddiadau agored fel Talk About Local a Hacio’r Iaith, tudalennau ar y we fel Sut i ddechrau blog lleol. Her yw, bydd pob un yn achosi llwyddiannau bach. Dim canapés!
After these sessions, instead of lodging the master tapes in the BBC library, Andrews invariably — and crucially — took them home. This was in breach of the rules, but it meant that much precious material escaped the BBC’s infamous policy of “wiping” tapes to save money.
2011.
Arwr yr archif: un person sy’n rhyddhau, rhannu ac annog rhannu gyda chaniatâd. Neu heb ganiatâd swyddogol. Maen nhw yn wneud y mwyafswm gyda thechnoleg sydd ar gael.
Gyda llaw dw i ddim yn deall y statws gyda delweddau/sganiau newydd o hen luniau (enghraifft). Bydd parth cyhoeddus yn well am ailddefnydd heb newidiadau dw i’n meddwl? Hefyd efallai dylen nhw ail-feddwl y polisi am luniau gan ymwelwyr a’u rhannu. Ond mae’r drwydded yn gam pwysig.