Categori: y we

Cofnodwyd ar

Un dymuniad i S4C

O’n i’n gobeithio am ’chydig mwy yn yr adroddiad S4C am ar-lein a’r we.

Un prif her, yn fy marn i, yw’r trawsnewidiad i fodolaeth cyffyrddus ar y we.

Dyma beth mae Huw Jones, cadeirydd S4C, wedi colli mas o’r adroddiad blynyddol newydd yn ei chyflwyniad:

Roedd 2010 yn flwyddyn gythryblus yn hanes S4C, gan greu penawdau papur newydd na fyddai neb wedi eu dymuno.

Fy ngobaith i yw troi’r sylw yn awr at yr her sydd o’n blaenau, sef sicrhau ein bod yn cynnal gwasanaeth teledu Cymraeg cryf a deniadol, a fydd wrth fodd cynifer â phosib o wylwyr, wrth i ni fynd i’r afael â’r cwestiynau strwythurol ac ariannol sy’n ein hwynebu.

Plîs gawn ni cyfeiriad i gynnwys ar-lein, yn enwedig y we, yn yr amcanion a’r cyfansoddiad? (Dw i’n aelod o’r Fforwm Cyfryngau Newydd, sy’n ymgynghori i’r Awdurdod S4C. Dw i’n rhannu fy meddyliau i unrhyw sydd gyda diddordeb.)

Roedd safon darlledu S4C yn dda yn 2010 a’r hanner cyntaf 2011. Fy uchafbwyntiau:
Ar Lafar, 100Lle, Pen Talar, Cofio, Pethe. Dw i’n hoffi darlledu, yr amserlen, S4C Clic. Ond mae her arall. Dw i ddim yn cytuno gyda Dafydd El, burn the boats! ac arnofio yn ofod digidol.

Weithiau dw i’n meddwl bod rhai o bobol yn y diwydiant teledu yn meddwl am ar-lein fel dau peth yn unig.

  1. dim ond cyhoeddusrwydd (e.e. postio i Facebook/Twitter ‘gwylia Ar Lafar 9PM lle mae Ifor ap Glyn yn mynd i…’ ayyb)
  2. dim ond ail-brandio’r wefan sy’n bodoli eisioes (e.e. newid yr enw parth)

Iawn. Ond dw i’n ddim yn gofyn am y dau peth yma. Mae cyhoeddusrwydd y sianel yn iawn. Ac rydyn ni angen lot lot mwy nag ail-brandio.

Dw i ddim yn siarad am ddosbarthu rhaglennu llawn (e.e. Clic, yr ap iPhone) hyd yn oed. Wrth gwrs mae gwaith hefyd i’w wneud yna o ran mynediad i hen rhaglennu.

Am beth ydw i – a gobeithio pobol eraill sy’n pryderi am fywyd iachus i’r iaith Gymraeg ar y we – yn gofyn, felly? Dw i’n siarad am gynnwys ar y we fyd-eang. Fideo. Testun. Podlediadau. Gemau. ‘Profiadau’. Mapiau. Barddoniaeth. Straeon. Awdio. Trafodaeth. Sylwadau. UGC. Pethau creadigol. Barnau. Pethau cŵl. Pethau peniog. Cerddoriaeth. Blogiau. Trafod chwaraeon. Stwff o’r archif, ___, ___., ___… ac ati ac ati.

Rydyn ni’n trio tyfu gwe Gymraeg, dyma’r breuddwyd. Mae lot o dalent yn Gymru. Ond ar hyn o bryd rydyn ni’n dibynnu yn llwyr ar wirfoddolwyr (tu fas i Golwg360, stwff BBC yn Gymraeg, yr Amgueddfa, Cynulliad a Llywodraeth, efallai un neu dau arall). Mae’n anhygoel!

Felly dyma beth mae S4C Newydd yn golygu i fi yn y cyd-destun ar-lein. Model bosib yw uber-wefan fel bbc.co.uk, ond dw i’n hoff iawn o fodel gwe-eang.

Dylai fe bod yn rhan o’r broses comisiynu – o’r dechrau. Cywira fi os fi’n hollol rong – dw i’n dod o safbwynt y we yn hytrach na theledu.

Mae’r is-wefannau Cyw a Stwnsh yn wych (a’r ap Cyw). Mae’r darpariaeth i bobol ifanc iawn yn dda. (Eithriadau: gemau a chynnwys Ddoe am Ddeg, blog Ar Lafar…)

Babi yw'r brenin yn y byd Cymraeg.Yn gyffredinol, yng Nghymru, rydyn ni’n dda iawn gyda babanod. Efallai dw i wedi sylwi oherwydd ces i ddim plentyndod Cymraeg. (Llun gan Berberich dan CC.)

Ni’n rhoi ein blant yn gyntaf fel blaenoriaeth.

Babi yw’r brenin yn y byd Cymraeg.

Dw i’n meddwl am Cyw fel ‘ysgol feithrin’. O ran S4C a’r we, maen nhw yn cynnal ysgol feithrin hyfryd. Nawr beth am bethau i bawb arall? Ble mae’r ‘pybs’, ble mae’r ‘gigs’, ble mae’r ‘bingo’ – fel petai?

Cofnodwyd ar

Gutenberg, ti a fi

Mae Ifan Morgan Jones wedi sgwennu cofnod diddorol iawn, Harry Potter, eLyfrau a’r Gymraeg. Mae lot o bwyntiau dilys yna ond o’n i eisiau rhoi ffocws ar un peth yn unig:

Mae’r cyhoeddwr hefyd yn rheoli ansawdd llyfrau. Dydyn nhw ddim yn mynd i ryddhau unrhyw hen sothach, ac mae unrhyw un sy’n prynu llyfr yn mynd i wybod ei fod wedi ei olygu ac o safon digon da i’r wasg fynd i’r drafferth i’w gyhoeddi. Heb y ‘rheoli ansawdd’ yma fe allai unrhyw hen rwtsh gael ei gyhoeddi ar y we, y gwenith yn gymysg â’r us, ac fe fyddai darllenwyr yn llawer llai hyderus wrth dalu arian da i lawrlwytho llyfr.

Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws, talent, enw da ac ati, sydd yn wir o ran Ifan. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw.

Mewn geiriau eraill: ‘rydyn ni, yr elit, wedi bod yn penderfynu pa fath o stwff dylai pobol ddarllen. Ond nawr mae’r plebs fel chi wedi cyrraedd.’

Hoffwn i edrych at y 15fed ganrif am sbel. Pam lai, dyma fy mlog.

  • 1440
    Gutenberg, dyfeisio’r wasg yn yr Almaen
  • 1473
    Caxton, cyhoeddi y llyfr printiedig cyntaf yn Saesneg (The Recuyell of the Histories of Troy) o’i wasg yn Bruges
  • 1476
    Caxton, sydd wedi dechrau’r wasg cyntaf yn Lloegr,  cyhoeddi’r llyfr printiedig cyntaf (Canterbury Tales) o’r wasg brodorol yna
  • 1546
    llyfr printiedig cyntaf yn Gymraeg (Yn Y Lhyvyr Hwnn, pwy sy’n ‘berchen’ ar y lhyvyr nawr yw stori arall), roedd rhaid i John Price mynd i wasg yn Llundain

Roedd y wasg yn bwgwth mawr i’r systemau llyfrau ar y pryd. Dwedodd copïwyr pethau debyg iawn i’r pwynt uchod. Y canlyniad oedd P45 i’r mynachod a chopiwyr yn yr enghraifft ’na. Roedd rhaid iddyn nhw ffeindio rhywbeth arall i’w cyfrannu i ddiwylliant yn y pen draw.

Y cwestiwn mawr i fi yw, beth ataliodd y wasg Cymraeg cynnar? Pam roedd rhaid i Gymry aros tan y ganrif nesaf, 73 mlynedd wedyn, am y llyfr cyntaf printiedig yn Gymraeg? Yn 1546 roedd darllenwyr Saesneg yn disgwyl straeon, hanes, chwedlau, Beiblau, llyfrau am ffydd a chrefydd a mwy – pan roedd y wasg Cymraeg yn jyst dechrau cyhoeddi lhyvyr. Roedd darllenwyr yn gallu dechrau gofyn ‘why should the Saes have all the best books?’.

Dwy her o fy safbwynt i:

  1. diffyg mynediad – technoleg cyhoeddi a dosbarthu
  2. diffyg ewyllys

Ers canrifoedd mae’r dwy her yma wedi stopio llyfrau o bob math – cyn iddyn nhw cael eu cyhoeddi neu hyd yn oed cyn iddyn nhw cael eu sgwennu.

Achosion diffyg mynediad? Diffyg statws, dim lot o arian, rhwystrau ar y llwybrau i’r farchnad. Rydyn ni’n gallu ychwanegu llythrennedd hefyd – dim digon o ddarllenwyr, dim galw.

Nôl i hanes:

  • 1990
    Tim Berners-Lee, llwyddo gyda’i arbrawf newydd y we fyd-eang, sef system cyhoeddi a dosbarthu cynnwys, testun, fideo ac ati
  • 2011 –
    Yn dibynnu!

O ran ddigidol, mae technoleg cyhoeddi yn lot haws. Mae unrhyw pleb yn gallu cyhoeddi ac yn bod fel John Price a’i mega smash hit Yn Y Lhyvyr Hwnn. Elyfrau yw cyfrwng cyhoeddi arall gyda blogiau a gwefannau o bob math – ac wrth gwrs llyfrau papur, sef technoleg cyhoeddi sydd dal yn boblogaidd iawn. Mae dyfeisiau fel Kindle neu Nook (fy hoff hyd yn hyn ond mae’r dau gyda DRM yn anffodus) yn dod gyda’r addewid o arian i awduron. Does dim amau bydd rhaid i’r diwydiant cyhoeddi dechrau trio pethau gwahanol ac i newid rhywsut.

Felly yr unig her fydd pwynt 2, ewyllys a gweledigaeth.

Mae lot o ‘rwtsh’ dw i eisiau darllen. Allai rhywun sylweddoli fy galw fel darllenwr ac efallai cwsmer? Pump enghraifft.

Roedd pethau yn Gymraeg yn rwtsh neu amherthnasol neu bron anweledig i gyhoeddwyr fel Gutenburg a Caxton, wnaethon nhw ddim cyhoeddi unrhyw Cymraeg. Prin iawn ydyn ni’n gweld llyfrau Cymraeg o gyhoeddwyr tu allan i Gymru nawr.

Bydd mwy o bobol yn sgwennu pethau Cymraeg am ddiddordebau arbennig fel cerddoriaeth electronig neu meddalwedd rydd neu hanes teulu di-nod neu casgliad o gerddi gan bardd lleol ifanc.

Perthyn i ddiddordebau arbennig yw bynciau sensitif, dadleuol ayyb. Rwyt ti’n gallu bod yn rhydd o grantiau ac unrhyw dermau, amodau a disgwyliadau sydd gyda nhw.

Awduron anhysbys. Enghraifft random o’r we a phob lwc iddo fe a’i tri darllenwr: Simon Dyda. Mae rhai o awduron yn profi llwyddiant bach gyda hunan-gyhoeddi ac yn symud i gytundebau gyda chyhoeddwyr hwyrach. (Beth fydd wedi digwydd yn yr achos trist iawn John Kennedy Toole yn y cyd-destun newydd tybed?) Ond arian yw un amcan bosib yn unig.

Hyd yn oed mae hen lyfrau yn rwtsh i rywun, e.e. Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard achos does neb wedi ei ail-gyhoeddi ar unrhyw fformat ers 1973. Efallai mae’r llyfr yn rwtsh – rydyn ni’n gallu penderfynu ar ôl i ni ddarllen, diolch.

Llun anochel:

Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard

O’r diwedd rydyn ni’n datgysylltu ‘poblogrwydd’ ac ‘ansawdd’ sy’n potensial cyffrous dros ben.

Mae chwyldro cyhoeddi Cymraeg ar y gorwel, yn ôl y breuddwyd o leiaf, efallai dylen ni ddisgwyl mwy o bryder am ‘rwtsh’. Mae’n debyg i’r sylwadau Angharad Mair am Twitter (un person dylanwadol yn y cyfryngau vs pawb yn y cyfryngau). Mae’r pwynt am ansawdd yn debyg i’r obsesiwn gyda safon yr iAITH hefyd.

Yr haf hwn: fy lhyvyr nesaf.

Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws neu dalent neu swydd. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw ddienw. 

Cofnodwyd ar

Fy hoff app.

Beth yw fy hoff app?

Ateb: y we fyd-eang.

Y we fyd-eang yw app. Pa fath o app? App aml-gyfrwng sy’n rhedeg ar y platfform digidol mwyaf yn y byd, sef y rhyngrwyd.

Rwyt ti’n gallu cael mynediad i’r we o gyfrifiaduron o bob math, ffonau symudol o bron bob math, tabledi ac ati. Rwyt ti’n gallu darllen, gwylio neu postio. Does neb yn berchen ar y we fyd-eang. Felly mae pawb – i ryw raddau – yn berchen arno fe.

Un nodwedd sy’n bwysig iawn ar y we ydy’r dolen.

Ddylen ni edrych at cyfleoedd i ddatblygu apps sy’n rhedeg ar blatfformau eraill? Er enghraifft ar iPhone, iPad, Android, Facebook, Twitter ac ati? Efallai dylen ni. Mae grŵp o bobol ar bob platfform yna. Ond, yn sicr, cyn i ti ystyried datblygu unrhyw app dylet ti ystyried defnydd o’r WE.

Cofnodwyd ar

Chwilio am blatfform? Osgoi unrhyw beth secsi…

Dw i ddim yn proffwydo bywyd sefydlog i Tumblr fel platfform blog.

(Dw i’n meddwl am flogio bob dydd, yn arbennig achos rydyn ni’n casglu blogiau Cymraeg ar hyn o bryd ar Y Rhestr Hedyn.net fel archwiliad ac adnodd.)

Pam ydy pobol yn defnyddio Tumblr?

Wel mae’n hawdd. Mae’n gweithio heddiw.

Mae’n ffasiynol.

Mae’n secsi.

Fel unrhyw beth fel ’na bydd e’n mynd mas o steil rhywbryd yn y dyfodol. I fi mae’n teimlo fel ffad. Ateb blogio i’r hoola hoop.

Mae unrhyw beth yn gallu digwydd i blatfformau, mae’n dibynnu ar lot o bethau. Weithiau mae cwmniau cryf yn tynnu’r plwg achos mae gyda nhw rhywbeth “gwell”, e.e. mae Google Video yn dod i ben achos mae gyda nhw YouTube.

Ond fel arfer mae’n digwydd achos mae cwmnïau yn prynu cwmnïau bychain, am y talent neu adnoddau eraill yn unig weithiau, a chael gwared â rhai o’r gwasanaethau (Pownce) neu stopio ei datblygiad (FriendFeed). Weithiau mae diffyg datblygiad, defnyddwyr a chariad – fel Geocities, mae Yahoo yn anfon y peth, gyda dy waith yn dy iaith, i’r machlud haul. Dydyn ni’n methu dibynnu ar archifau neu Archive.org bob tro t’mod.

Neu wrth gwrs mae’r cwmnïau jyst yn dod i ben.

Mae Tumblr yn teimlo, i fi, fel rhywbeth o’r un fath. Dim ond teimlad sydd gyda fi. Bydd cwmni cyfryngau enfawr di-glem sydd eisiau pwyntiau cŵl yn ei brynu. Efallai MTV. Ie, MTV. (Rhagfynegiad! Y cwmni mawr tu ôl MTV fydd y cwmni i’w brynu. Yn 2013.)

Dw i wedi ei brofi a dyw e ddim yn ddibynadwy o ddydd i ddydd chwaith.

Yn diweddar mae un o’r blogwyr mwyaf cyson dw i’n dilyn wedi newid o WordPress i Tumblr, sef Morfablog. Mae rhai fel Guto Dafydd wedi dechrau postio pethau bychain ar y platfform hefyd. Mae’n braf iawn i weld y blog arddechog Dyl Mei o’i chasgliad o gerddoriaeth hefyd. Ond efallai ddim ar Tumblr.

Bydd y stwff yna wythnos nesaf? Dw i’n meddwl. Beth am flwyddyn nesaf? Mae’n debyg. Ond blynyddoedd i ddod? Hmm.

Rydyn ni’n siarad am flogiau o ansawdd yma, nid jyst lluniau o sneakers, graffiti a phobol noeth fel lot o flogiau Tumblr eraill.

Mae hwn yn beryg i unrhyw blatfform dan gwmni, dyma pam dw i’n rhedeg y cod WordPress fy hun.

Ond i bobol sy’n chwilio am blatfform hawdd a chyflym fel arfer dw i’n awgrymu WordPress.com. Does dim byd rong gyda Blogger chwaith, mae pobol yn ei defnyddio a dyw e ddim yn cystadlu ar bortffolio Google gydag unrhyw beth arall (heblaw efallai Buzz ond ni’n saff yna). Yn hytrach na hipsters yn unig mae busnesu a hipsters yn defnyddio WordPress.com a Blogger, sydd yn beth positif. Dyna ni – platfformau gyda safety in numbers, solet, ac sydd ddim yn secsi o gwbl (dyna dy swydd di, nid y blatfform). Ar WordPress.com mae lot o’r defnyddwyr yn talu am y gwasanaeth, maen nhw yn gwsmeriaid go iawn.

Gobeithio fi’n hollol anghywir yma. Ond dw i ddim yn ymddiried Tumblr gyda fy ngwaith – neu fy iaith.

Cofnodwyd ar

Blog barnau dyddiol, yr angen

Mae Click on Wales newydd ail-gyhoeddi naw (9!) adolygiad llyfr ar yr un pryd gan gynnwys erthygl gan Daniel G. Williams, sef adolygiad o Bydoedd gan Ned Thomas. Fel crynodeb Saesneg o’r dyn a’i gwaith a meddwl mae’n wych.

Dw i wastad yn meddwl am Click on Wales a beth fyddwn i wneud gyda fe petasai rywun yn gofyn. Eithaf lot. Yn amlwg un o amcanion nhw yw dylanwad a thwf yn y busnes, y tanc meddwl. Gallen nhw wneud lot mwy i dyfu’r gymuned/cynulleidfa o gwmpas y blog.

Mae IWA ac Agenda yn wneud cyfraniad i Gymru ac efallai Click on Wales yw’r blog gorau, mwyaf cyson, am wleidyddiaeth a materion Cymreig ar hyn o bryd – er bod gyda nhw un gwendid.

Stori. Dw i wedi cyfrannu i’r blog. Nes i gynnig rhywbeth yn y ddwy iaith – ond doeddwn nhw ddim eisiau cyhoeddi’r fersiwn Cymraeg. Pam? Bydd unrhyw ddefnydd o Gymraeg yn agor y drysau i ormod o ddisgwyliadau. Well i ni ganolbwyntio ar Saesneg pur achos does dim digon o adnoddau gyda ni i “gyfieithu”, cyhoeddi erthyglau yn Gymraeg a chefnogi’r alw yna. Dyna oedd y polisi, yn llythrennol, pan nes i ofyn. Cofia, mae digon o le ar y we – nes i anfon yr erthygl dwywaith, erthygl am ddigwyddiad Cymraeg, a nes i dreulio amser i gywiro’r gramadeg gyda siaradwr iaith gyntaf. Dw i dim ond yn gofyn am erthygl Cymraeg nawr ac eto. (Dyma’r fersiwn Cymraeg – aeth e i’r we yn y pen draw, ar y blog yma.)

Yr unig beth fi angen dweud yw: dw i wedi bod yn meddwl mwy am y syniad o flog barnau yn Gymraeg, dyddiol. Dw i eisiau ei weld mwy nag erioed. Materion cyfoes, gwleidyddiaeth, amgylchedd, sefydliadau, arbenigwyr gwahanol. Fel arfer ar-lein dw i’n creu’r pethau dw i eisiau gweld (neu allanoli fy nymuniadau ar broject rhywun arall…!). Ond mae’r syniad yma yn wahanol, bydd rhaid i mi ofyn am dy help.

Dylai’r fanteision y syniad yma bod yn hollol amlwg. Llifo sgwrs trwy’r iaith Gymraeg a mwynhau’r buddion unigryw. “Language is the endlessly evolving basis for human creativity and identity” yn ôl Ned Thomas (yn ôl Daniel G. Williams).

Os oes gydag unrhyw un diddordeb dw i wedi paratoi cynllun drafft, cynllun “busnes” i ryw raddau. Dw i wedi clywed sôn am rhwydwaith hysbysebu gan Golwg360, bydda i’n fodlon mewnosod widget hysbysebu ond beth fydd y termau?

Cofnodwyd ar

Anodd i ddilyn barnau ar Golwg360

Dw i eisiau darllen mwy o farnau yn Gymraeg. Mae lot o bobol eraill eisiau hefyd.

Felly dyma neges agored i Golwg360.

Mae rhannu cymdeithasol yn bwysig, lot mwy na SEO weithiau. Ac mae pobol yn licio sylwadau, barn, pethau dadleuol ayyb.

Ar hyn o bryd mae gyda Golwg360:

Dw i ddim yn dilyn @golwg360, mae’r ffrwd yn ormod (i fi). Ar hyn o bryd mae cymysgiad o straeon golygyddol a chofnod neu dau. Ond mae’r cofnodion ar goll yn y ffrwd. Hoffwn i ddilyn rhwybeth fel @golwg360blog (blog yn unig, o’r ffrwd RSS). A rhywbeth fel @golwg360sylw (dolenni i sylwadau newydd) – neu yr un peth trwy ffrydiau RSS ar wahan.

Mae galw am ffrydiau – mae’r ystadegau ar @golwg360 yn eitha da. Rhwng 10 a 35 clic yn ôl bit.ly (ychwanega arwydd + i’r diwedd yr URL, e.e. i weld ystadegau http://bit.ly/jdDHRZ, cer i http://bit.ly/jdDHRZ+

Dw i’n postio’r peth yma achos fi’n ffan Golwg360 a hefyd achos dylai’r cyfryngau eraill meddwl am y cyfleoedd yma. Dylai’r cwmni rhedeg y cyfrifon. Dw i ddim eisiau creu rhywbeth fel @s4cclic bob tro (croeso iddyn nhw gofyn am y cyfrif unrhyw bryd).

Gweler hefyd: Crowdbooster (ystadegau manwl iawn), New York Times a Twitter a’r peth pwysicaf ar Facebook os ti’n postio newyddion fel cwmni/sefydliad.

Cofnodwyd ar

Ein Caerdydd a blogiau lleol newydd ledled Cymru

Braf iawn i weld Ein Caerdydd gan Rhys Wynne (ac efallai cyfranwyr eraill?).

Trelluest, hwre!

Wrth gwrs mae lot o flogiau o Gaerdydd wedi bodoli am flynyddoedd (rhai ohonyn nhw ar Y Rhestr). Ond mae gwahaniaeth rhwng blog o Gaerdydd a blog lleol gyda ffocws ar Gaerdydd, yr ardal benodol, i bobol leol.

Mae pob blog yn dod o rywle. Ond gyda’r rhai sy’n delio gyda’r lleoliad fel y pwnc, ydyn ni’n gweld twf yn blogiau lleol o ardaloedd gwahanol o Gymru?

Mae Blog Dolgellau a BaeColwyn.com wedi bod yn tyfu yn ddiweddar hefyd.

Methu ffeindio blog lleol yn dy ardal o Gymru? Neu eisiau rhoi ffocws ar ardal penodol – dy bentref, dy maestref, dy stryd, dy ysgol. Does dim angen aros am gefnogaeth o unrhyw sefydliadau. Ti’n gallu dechrau heno. Darllena’r canllaw yma: sut i ddechrau blog lleol.

Gobeithio bydd pobol yn cyd-drefnu pethau gyda’r papurau bro hefyd.

Cofnodwyd ar

Wicipedia a’r “manteision diglossia”

Mae Rhodri yn cyflwyno syniad diddorol iawn:

O bosib, gellid tynnu o hyn bod rhyw fantais yn dod i’r amlwg i ieithoedd sydd â diglossia gyda Saesneg yn achos Wikipedia. Am eu bod yn rhannu iaith gyda’r iaith fwyaf ar Wikipedia yn gyffredinol (a’r iaith weinyddol ar lefel uchaf Wikipedia), mae ychydig o’r bywiogrwydd hynny yn tollti drosodd i’r ieithoedd hynny. Bosib bod y gymuned Wikipedia ym Mhrydain, Iwerddon a’r UDA yn gryfach o ganlyniad i’r ffaith bod y Saesneg dal yn dominyddu’r wefan. Wn i ddim os yw hyn yn cyfri fel effaith bositif i diglossia gyda Saesneg am unwaith! Mae’n dibynnu os taw ‘gwerth’ neu ‘nifer’ yw eich meini prawf chi wrth gwrs. O bosib bod mwy o angen (efallai oherwydd diffyg adnoddau eraill) am nifer mwy o erthyglau mewn un iaith na’r llall hefyd.

Efallai hefyd bod y tebygolrwydd o gael erthygl gyfatebol, well a mwy trwyadl, yn Saesneg yn golygu bod llai o gynhyrchu erthgylau stwbyn, a rhoi mwy o gig ar erthyglau. Mi allai wrth gwrs, fod o ganlyniad i dîm golygyddol mwy bywiog hefyd (mae Wikipedia Cymraeg yn ail o ran niferoedd Admins, i’r Gatalaneg), ond mae’r enghraifft Wyddelig yn awgrymu nad yw hyn yn wir.

Dyna rai sylwadau sydyn, off the cuff. Faswn i’n hapus i glywed unrhyw sylwadau pellach, yn arbennig o ran y math o lefel cyfranogiad mae rhywun am ei gael mewn gwahanol ieithoedd neu sefyllfaoedd diglossaidd.

O ran y “manteision diglossia” mae Cymraeg wedi elwa i ryw raddau trwy gryfder y project Wikipedia yn Saesneg. Rydyn ni’n gallu ailgylchu’r erthyglau fel y mae Rhodri yn dweud uchod. Hefyd mae gyda Wicipedia Cymraeg mwy o bresenoldeb trwy Wikipedia Saesneg. Ydy’r twf y fersiwn Cymraeg yn dilyn y fersiwn Saesneg (dw i ddim wedi astudio’r data yn fanwl iawn)?

Rydyn ni wastad eisiau fersiwn Cymraeg bach o rywbeth sy’n llwyddiannus yn Saesneg. Rydyn angen idiom fel “keeping up with the Joneses” gyda chyfenw gwahanol.

Paid ag anghofio’r meddalwedd chwaith, roedd e ar gael am Hedyn a phrojectau eraill. (Heblaw PenTalarPedia dw i’n methu meddwl am fwy o wicis Cymraeg cyhoeddus ac agored i bawb, tu fas o brojectau Wikimedia – unrhyw un?)

Wrth gwrs, yn gyffredinol rydyn ni’n gallu darllen yr ymchwil newyddaf yn Saesneg ac hefyd mynd i gynadleddau rhyngwladol, gan gynnwys  cynadleddau o bobol sy’n siarad ieithoedd lleiafrifol eraill, i ddefnyddio’r lingua franca, Saesneg.

Hmm, ond bydd e’n neis i weld mwy o brojectau ar-lein a chynnwys sy’n unigryw i’n iaith.

Mae llawer o ddadansoddiadau eraill yn bosib gyda sgriptio a chrafu data. (Mae Rhys Wynne wedi bod yn casglu ystadegau Wikipedia.)

Hoffwn i weld canlyniadau o ymchwil dwfn ar Wicipedia Cymraeg.

Mae rhai o’r erthyglau ar Wicipedia Cymraeg yn bodoli yna yn unig – maen nhw yn unigryw i Wicipedia Cymraeg fel, er enghraifft, Llandeilo Abercywyn, Geraint Jarman, Angharad ferch Owain. Mae rhai o erthyglau yn well ar Wicipedia Cymraeg hefyd, e.e. Recordiau Sain.

Cofnodwyd ar

Llyfrgell Genedlaethol a’r Llyfrgell Fyd-eang

Gwnes i gymryd rhan yn sgwrs heddiw dan y teitl Y Dyfodol i Lyfrau – o archifau i’r dyfodol papur i e-lyfrau, y manteision ac anfanteision – yn y digwyddiad Bedwen Lyfrau yn Y Rhath, Caerdydd gyda Siôn T. Jobbins.

Yn diweddar dw i wedi bod yn meddwl am y we a’r rhyngrwyd yn y cyd-destun llyfrau ac dw i eisiau archwilio’r cwestiwn o archifau mwy yma: yn enwedig yn ôl un o’r cwestiynau Siôn, pa mor ddiogel fydd yr archif Google Books, sef casgliad gyda chwmni preifat o lyfrau digidol yn gynnwys llyfrau Cymraeg? Does neb yn gwybod beth fydd yn digwydd i Google yn 2020 neu 2111.

Gwnes i godi’r pwynt o lyfrau prin sydd yn fas o brint, Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard yw fy hoff enghraifft ar hyn o bryd – o 1973.

Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard

Felly dyw print ddim yn warant o argaeledd. Mae peryg eisoes o golled darnau o ein diwylliant. Hefyd mae’r system hawlfraint gallu bod yn gelyn i lyfrau, darllenwyr ac iaith – heb sôn am y cwmnïau. Ond wnes i ddim ateb y cwestiwn gwreiddiol.

Yn ôl bob sôn, doedd Y Rhyfel Oer ddim mor hwyl ar y pryd ond rydyn ni’n gallu bod yn diolchgar am un o’r canlyniadau: y technoleg rhwydwaith electronig tu ôl y rhyngrwyd. Yn ôl yr “athroniaeth” o’r project dylai’r rhwydwaith parhau hyd yn oed os mae darnau o’r rhwydwaith yn cwympo mas. (Os oes gyda ti ddiddordeb dylet ti ddarllen am ARPANET.)

Mae’r rhyngrwyd, gan gynnwys y we, yn broject dynol. Mae’n adlewyrchi ein blaenoriaethau deallusol i ryw raddau. Rydyn ni i gyd yn llyfrgellwyr i ryw raddau. Dw i wedi bod yn meddwl am wahaniaethau rhwng ein disgwyliadau o lyfrgelloedd traddodiadol a’r Llyfrgell Fyd-eang.

Fy prif pwynt am y Llyfrgell Fyd-eang – o ran archifau dydyn ni ddim yn dibynnu yn llwyr ar Google Books neu’r Llyfrgell Genedlaethol. Wrth gwrs rydyn ni’n diolchgar iddyn nhw am y waith digido ac archifo.

Y Gen gan traedmawr
delwedd gan traedmawr (Creative Commons)

O’n i’n darllen yr atebion i’r ymgynghoriad yr IPO yn diweddar. Dyma darn gan Llyfrgell Genedlaethol, maen nhw yn cyfaddef y gwendid yn y system:

Preservation is key to the future of our collection as an accessible resource for research and learning. But despite our best efforts to regulate and monitor the conditions under which the analogue collection is stored, it is virtually impossible to halt altogether the gradual deterioration of physical objects. Digitisation does not arrest the deterioration of physical material, but it does provide means of preserving the information contained within the original item.

Felly pam ddylen ni dibynnu ar unrhyw cyfrwng corfforol penodol yn dwylo unrhyw sefydliad neu cwmni? Mae’r archifau wedi cael eu ’datganoli’ i ni, pawb, ein sefydliadau, ein cwmnïau, ni fel unigolion. Dylen ni ddefnyddio’r rhwydwaith mwy.

Os ti’n hoffi rhywbeth, cadwa copi.

Addasa. Darllena dy hoff barddoniaeth ar fideo.

Neu dechrau blog o dy hoff cerddi. Paid ag anghofio Wikisource a Wikiquote.

Dylen ni poeni am hawlfraint ac arian hwyrach. Ti’n tyfu‘r marchnad. O ddifri.

Cafodd y system hawlfraint ei dylunio heb bwyslais ar iaith leiafrifol. Mae gymaint o broblemau i ddefnydd o Saesneg heb sôn am Gymraeg. Dyw Google Books ddim yn poeni gormod am hawlfraint, maen nhw yn aros am lythyrau cyfreithiol. Strategaeth dda.

Mae llawer iawn o gopïau o rhai o’r destunau yn y Llyfrgell Fyd-eang, e.e. yr eiriau Mae Hen Wlad Fy Nhadau, Datganiad Annibyniaeth yr Unol Daleithiau, delweddau gan Kyffin Williams ayyb. Mae’r rhai enwog ohonyn nhw yn ddiogel. Fydd y byd byth yn eu colli neu anghofio. Sut ydyn ni’n gallu hyrwyddo a chopïo’n hoff stwff i fod yn enwog, neu ychydig mwy enwog ar y sbectrwm?

Llynedd yma, sgwennais i’r isod, sydd yn tanlinellu yr elfen fyd-eang o’r Llyfrgell Fyd-eang:

Many, many things lie decaying in archives. They don’t make a penny for anyone and they need to be released somehow. Fritz Lang’s film Metropolis was made available recently in an extended director’s cut because a reel containing lost scenes was found in Argentina. That was lucky in a way. It’s a warning for us and shows us what we need to emulate – to the power of a hundred – with Welsh culture. We can’t rely on a tiny number of decaying copies somewhere. Nevermind old things which have gone into the public domain, I actually think we are missing wider availability and business opportunities by not copying the cultural treasures of TODAY. By copying we increase not only the long term value of a work but its value today. But there are more ways to maximise this value.

Wrth gwrs mae unrhyw archifau ar-lein gan Lyfrgell Genedlaethol yn rhan o’r Llyfrgell Fyd-eang. Ond maen nhw yn gallu chwarae rôl enfawr yma: rhyddhau mwy o bethau ar-lein, hyfforddi a helpu pobol i fod yn blogwyr, sgrifennwyr, copïwyr fel ‘llyfrgellwyr’ ar-lein, trwyddedau synhwyrol a rhyddhau pethau i’r parth cyhoeddus – a chadw pethau ar fformatau gwahanol gan gynnwys papur.

Mwy o gofnodion am Llyfrgell Genedlaethol.