Heddiw ces i gyfle i gyflwyno tystiolaeth i bwyllgor Senedd am tro cyntaf.
Roedd hi’n brofiad gwych mewn sawl ffordd, ac o’n i’n hapus iawn i drafod technoleg a’r Gymraeg.
Cymraeg i bawb? Fideo o fy nhystiolaeth i’r Pwyllgor Diwylliant
Mapio Cymru ac enwau strydoedd OS Open Roads
Mae Ben Proctor fy nghyd-aelod o dîm Mapio Cymru wedi darganfod adnodd gwerthfawr i unrhyw un sy’n cyfrannu at OpenStreetMap sef enwau strydoedd yr Arolwg Ordnans. Mae e wedi blogio am hyn:
Un o brif amcanion prosiect Mapio Cymru yw cynyddu’r nifer o enwau yn Gymraeg a gedwir ar OpenStreetMap fel data agored, adnodd hollbwysig er mwyn cefnogi apiau a gwasanaethau mapio a fydd ar gael yn Gymraeg yn y dyfodol.
Y ‘bwlch’ mwyaf yn nata data enwau yn OpenStreetMap yng Nghymru yw’r enwau ffyrdd y dylid eu defnyddio yn Gymraeg.
[…]
Drwy ddadansoddi’r data sydd ar gael mewn cynnyrch OS Open Roads daeth Ben i’r casgliad ei fod fel set data yn ddigon da i’w ddefnyddio:
[…]
Ar ôl dadansoddi’r gwahaniaethau amrywiol hyn, rydym wedi dod i’r casgliad bod set ddata Open Roads yr Arolwg Ordnans yn ffynhonnell ddigon da ar gyfer golygu pellach gan unigolion brwd. Buasai golygydd sy’n weddol gyfarwydd ag enwau ffyrdd yn Gymraeg yn gallu canfod llawer o’r problemau uchod a’u cywiro.
[…]
Darllenwch fwy: Gwella enwau ffyrdd ar fapiau Cymraeg yng Nghymru
Pa blatfform? Pa brotocol? Rhai nodiadau am drafodaeth ar y we
Mae’r nodiadau isod yn perthnasol i newyddion dibynadwy, trafodaethau, gwrando ar arbenigwyr, dysgu, datblygu dealltwriaeth, a dwyn awdurdodau i gyfrif. Mae hyn i gyd yn bethau sydd yn bosibl i’w gwneud drwy ddefnydd o’r we, ar ei gorau.
Ar hyn o bryd mae hi’n teimlo i mi fod nifer o bobl yn ‘coroni’ gwahanol blatfformau penodol megis Bluesky fel Y Lle i gynnal sgyrsiau ar y we am bob pwnc dan haul, ac mae hynny’n codi llawer o gwestiynau i mi.
Ym mha ffordd a fyddai’r platfform o’ch dewis yn well na Twitter/X nawr ac yn dyfodol?
Beth yw’r risg?
Pa wersi ydyn ni’n dysgu o brofiad[au] Twitter/X? Beth am Myspace? A Facebook, ac ati?
Ydyn ni’n fodlon treulio llawer o amser i ymgartrefu ar blatfform am ychydig blynyddoedd, i ddechrau eto ar blatfform arall pan fydd y chwarae’n troi’n chwerw? (Dw i ddim eisiau gwneud hyn.)
Beth am y Gymraeg?
Yn ystod yr etholiad yn yr UDA roedd nifer o bobl a sefydliadau yn datgan bod nhw am adael Twitter/X. Un enghraifft oedd ysgol a gyhoeddodd “nad yw X yn alinio gydag ein gwerthoedd”… a bwriad yr ysgol i ymuno ag Instagram yn lle. Mae hyn eto yn codi cwestiynau.
Efallai bod Instagram yn teimlo fel lle neisach i dreulio amser yn 2024, ond mae hynny’n dibynnu yn llwyr ar bwy wyt ti.
Am wn i does dim llawer iawn o wahaniaeth pwysig rhwng Twitter/X ac Instagram: y pwrpas, y model masnachol, y model llywodraethiant, pwy sy’n rheoli, beth all digwydd ar ei waethaf (Meta yw perchennog Instagram a Facebook), felly ie, gwerthoedd eithaf tebyg hefyd.
Dw i’n llwyr ymwybodol o bwy yw Elon Musk ac dw i wedi bod yn dilyn yr hanes.
Rhaid nodi bod hefyd rhai ystyriaethau a phroblemau strwythurol gyda’r “we gorfforaethol” sy’n trosgynnu unigolyn.
Yn wir mae Bluesky mewn meddiant corfforiaeth buddiant cyhoeddus (PBC yn yr UDA). Mae hynny’n swnio’n addawol. A dweud y gwir does dim llawer iawn o ddealltwriaeth gyda fi eto o arwyddocâd hynny o ran llywodraethiant, risg a/neu “gost” hir dymor i ddefnyddwyr (dw i ddim yn cyfeirio at bris ariannol yn unig).
Ar hyn o bryd mae Tŵt Cymru yn cynnig cyfuniad apelgar i mi o ryngwyneb Cymraeg, rhyddid i symud i blatfform arall â fy holl ddilynwyr, y gallu i ddilyn defnyddwyr Saesneg gan gynnwys rhai ar weinyddwyr eraill, ac wrth gwrs dilyn nifer sylweddol – os nad anferth ar hyn o bryd – o ddefnyddwyr Cymraeg heb algorithm i’w boddi, polisïau sy’n edrych yn gall i mi, a llywodraethiant iachus hyd y gwelaf i.
Hynny yw dw i wedi cwrdd â’r person sy’n rhedeg Tŵt Cymru ac wedi cael peint yn y Blue Bell yng Nghaerdydd, ac mae modd gohebu’n uniongyrchol gyda fe gyda chwestiynau, problemau, syniadau, ayyb. Mae tîm cymedroli sydd hefyd yn ddefnyddwyr.
Mae’r blog hwn yn le da i mi rannu meddyliau hefyd (ac i’r rhai sydd â diddordeb mae modd cael ffrwd ActivityPub a/neu RSS). Mae’r blog yn rhedeg yn annibynol o unrhyw gwmni neu gorff heblaw am y perthnasau gyda chofrestrydd enw parth a chwmni lletya.
Gyda llaw… mae blogio’n lot haws pan dw i’n cynnwys ‘meddyliau’ neu ‘nodiadau’ yn y teitl yn hytrach na cheisio ysgrifennu darn feddylgar, craff, campus. 😂
Byddai hi’n braf tasai hi’n bosibl i ddilyn defnyddwyr Bluesky drwy weinydd Mastodon fel Tŵt Cymru, a’r ffordd arall, ac ymateb ayyb. Byddai hynny’n dibynnu ar ryw fath o ffederaleiddio yn y dyfodol. Efallai bod hynny yn gwbl amhosibl ac yn ddatganiad hollol nonsens, bydd rhaid i mi ymchwilio.
I’w barhau.
Yn y cyfamser diolch i Richard, Nwdls, ac eraill am ysgogi’r sgwrs.
Hedyn, gwefan wici o adnoddau ar gyfer tyfu’r we agored Gymraeg
Gwefan wici o adnoddau ar gyfer tyfu’r we agored Gymraeg yw Hedyn.
hedyn.net yw’i gyfeiriad.
Dw i newydd ddiweddaru’r feddalwedd tu ôl iddi hi (Debian a MediaWiki). Gadewch wybod os ydych chi’n gweld unrhyw broblemau pls!
Mae modd i chi, unrhyw un, gael cyfrif a chyfrannu adnoddau at Hedyn. Roedd rhaid diffodd y ffurflen creu cyfrif yn anffodus, oherwydd sbam.
Mae nifer o bethau wedi newid ers sefydlu’r wici yn 2009, e.e.
- fe oedd twf mewn podlediadau (ydy hynny wedi arafu bellach?)
- twf platfformau ‘meicroflogio’ neu beth bynnag rydych chi eisiau eu galw nhw (Twitter yn gyntaf, nawr mae llu ohonyn nhw)
- twf mewn defnydd o WordPress gan gyrff ac eraill
- lleihad blogio ‘traddodiadol’ Cymraeg
- a thwf gerddi muriog (fel Instagram, TikTok ayyb)
- cyflwyniad a thwf technolegau newydd
- llawer mwy o bethau yng Nghymru ac o gwmpas y byd…
A dweud y gwir mae eisiau meddwl am ddefnydd Hedyn yn 2024 a thu hwnt. Pa rôl sydd i dechnolegau agored a meddalwedd rydd i ffyniant y Gymraeg? Beth sydd eisiau er mwyn cynnal sffêr gyhoeddus a democratiaeth iachus yng Nghymru a thu hwnt? Pa wersi ydyn ni’n gallu dysgu o hanes Twitter? Ydy’r delfryd o we agored Gymraeg yn freuddwyd gwrach? Beth am yr holl sgwrs am ymgacheiddio Tech Mawr? Mae digon yma i mi gnoi cil drosto.
Yn y cyfamser diolch i holl gyfranwyr Hedyn dros y blynyddoedd ac i Rhys Wynne yn benodol am ei holl help, cefnogaeth, a syniadau.
Darparu ActivityPub o flog unigolyn – beth ddysgais i
Dw i wedi ychwanegu ffrwd ActivityPub i fy mlog bellach, fel gwasanaeth arbrofol.
Dyma rai nodiadau am y profiad:
- Mae bellach dau gyfrif ar y Ffedisawd i bobl ddilyn os dymunir, @carlmorris@toot.wales (cyfrif Tŵt Cymru gyda phostiadau â llaw) a @carl (ffrwd awtomatig o’r blog yma).
- Mae hyn yn arbrofol. Ond pam arbrofi? Yn fy marn i byddai hi’n braf cael ffordd agored ac annibynol o rannu a sgwrsio ar y we. Hynny yw, does dim rhaid i bobl ildio rheolaeth dros y cyfryngau cymdeithasol yn llwyr i gorfforaethau fel Twitter a Meta. Mae rhai pobl a sefydliadau eisiau cael grym a hyblygrwydd o fod yn annibynol o’r corfforaethau hynny.
- Mewn gwirionedd mae Meta wedi datgan bod nhw am gydweithio gyda ActivityPub ‘yn fuan’ ta waeth. Yn y dyfodol agos bydd y systemau yn cydweithio.
- Roedd hi’n neis cael arbrofi ar y cyd gyda ffrindiau ar Mastodon wedyn. Mae ychydig o bobl wedi dechrau dilyn y blog (gweler uchod) ac wedi gweld yr eitem yn eu hapiau (diolch i Iestyn am y llun isod o’r ap Ivory). Mae ychydig o bobl wedi postio ymatebion i’r eitem prawf hefyd. Mae ymatebion yn cael eu cyhoeddi ar weinydd penodol yr ymatebwr ac hefyd fel sylwadau ar fy mlog (testun yn unig mae’n debyg – diolch Rhys).
- Mae’r arbrawf yn arwain at gwestiynau fel… Ydy darparu dau gyfrif (neu fwy) ychydig yn ddryslyd i rai darllenwyr? Oes gwir angen cynnal dau? Sut mae gwahaniaethu? Ydy hyn yn fodel sydd angen ei ystyried gan eraill?
- Dw i’n teimlo bod fy ngyfrif Tŵt Cymru yn iawn ar gyfer postio pethau cyflym ffwrdd-â-hi tra bod y blog yn canolbwyntio ar bethau ‘o bwys’. Ar hyn o bryd dw i wedi rhoi label ac afatar gwahanol ar y ‘ffrwd’ blog. Un her: dw i ddim yn gallu rheoli pa gyfeiriad mae pobl yn ei ddefnyddio pan yn @io. Efallai bydd rhai yn fy ngopïo mewn ar frys ac yna cyfeirio at y blog yn hytrach na’r cyfrif Tŵt Cymru. Gawn ni weld beth sy’n digwydd.
- Mae ActivityPub yn ymdrech i gysylltu â phobl eto, darllenwyr, sylwebwyr, ac ati. Mewn theori mae ActivityPub yn fwy grymus na RSS. (Yn yr hen ddyddiau roedd ychydig o bobl yn dod i eitem blog trwy Google Reader a/neu Blogiadur. Yn anffodus mae’r ddau wedi gweld y machlud haul er bod modd i unrhyw un danysgrifio gyda darllenydd trwy RSS o hyd.)
- Er fy mod i’n cyhoeddi fersiwn Saesneg o rai o’r eitemau blog dim ond y cynnwys Cymraeg sydd ar gael trwy ActivityPub ar hyn o bryd i gadw pethau’n syml.
- Mae ActivityPub o flog yn addawol iawn yn fy marn i. Ar ôl ychydig o waith mae’n gweithio – o ran y nod o roi eitem blog o flaen pobl – sydd yn galonogol. Mae statws beta i’r ategyn WordPress penodol dw i wedi gosod. Mae’r cyfan ‘mewn beta’ mewn gwirionedd.
Ymwadiad:
- Pwy a ŵyr os fydd system fel hyn yn helpu datrys neu liniaru’r broblem benodol rydych chi’n gweld yn y disgwrs cyhoeddus ar-lein boed hynny’n twyll, sbam, ffugio, camarwain, sarhad, casineb, y diffyg democrataidd, hysbysebion amherthnasol, cael algorithm penodol o’ch dewis, dod o hyd i bethau Cymraeg ayyb. O’r hyn dw i’n deall mae’r Ffedisawd yn rhoi mwy o reolaeth a chyfrifoldeb mewn dwylo gweinyddwyr annibynol, sef y rhai sy’n cyfrifol am y cymuned/cymunedau. Ond does neb wir yn annibynol os ydyn ni am rwydweithio. Mae llawer o ystyriaethau pwysig yma… ar gyfer erthygl arall!
Rhai nodiadau am WordPress yn benodol:
- I’r rhai sydd ar WordPress.org mae modd gosod yr ategyn beta ActivityPub. Roedd rhaid i mi ddiffodd ategyn Yoast SEO sydd yn awto-flaenyrru pobl o dudalen awdur. Dydy optimeiddio ar gyfer chwilio ddim yn hynod bwysig i’r wefan hon ta waeth. (DIWEDDARIAD 13/7/2023: mae modd rhedeg ategyn ActivityPub gyda Yoast SEO, mae angen troi archifau awduron ymlaen yn Yoast.)
- Dw i wedi gwneud ychydig o waith cyfieithu ar yr ategyn ActivityPub ac mae croeso i bobl eraill gyfrannu mwy.
- Mae rhai opsiynau yn yr ategyn ActivityPub dw i heb drio eto. Yn ogystal mae modd newid unrhyw WordPress i fod yn weinydd Ffedisawd go iawn sydd yn dilyn a dangos cyfrifon eraill (gyda’r ategyn Friends er enghraifft).
Prawf: eitem mewn ffrwd ActivityPub o fy mlog
Mae’r blog yma bellach yn darparu ffrwd ActivityPub o’i holl eitemau.
Os ydych chi ar Mastodon (neu systemau eraill megis Pleroma, Friendica, HubZilla, Pixelfed, SocialHome, a Misskey yn ôl y sôn) fe gewch chi ddilyn y ffrwd trwy’r cyfeiriad @carl
Yn bennaf dyma brawf i weld beth sy’n ymddangos. Gadewch wybod am eich profiad trwy bostio ymateb Mastodon (neu system arall). Mae sylwadau ‘traddodiadol’ ar agor islaw hefyd.
Bydd rhaid i mi flogio mwy o nodiadau am y profiad.
DIWEDDARIAD (20 munud ar ôl cyhoeddi): dw i wedi ehangu’r rhestr o blatfformau. Mae chwech eitem yn lle dau bellach. Tybed os fydd hyn yn ymddangos yn y ffrwd ActivityPub.
Menter Ddigidol Gymraeg – corff newydd i greu cynnwys a phrofiadau
Dyma gyflwyniad i’r syniad o ddechrau Menter Ddigidol Gymraeg, sefydliad newydd sy’n creu cynnwys a phrofiadau ar-lein yn Gymraeg.
Mae’n recordiad o gyflwyniad Eisteddfod Amgen a draddodwyd ar 1af Awst 2020 gan finnau a Leia Fee.
Gwefan Settled: helpu pobl gydag ymgeisiadau statws preswylydd sefydlog
Dw i wedi adeiladu gwefan i elusen newydd sbon o’r enw Settled.
Mae’r elusen yn helpu pobl sydd angen gwneud cais i’r Swyddfa Gartref i aros yng ngwledydd Prydain oherwydd Brecsit.
Mae’r broses yn gymhleth a dyrys fel y mae ac mae llawer o ffactorau eraill sy’n wneud pethau’n anoddach megis amgylchiadau bywyd y bobl sy’n ymgeisio.
Mae’r fersiwn cyntaf y wefan yn uniaith Saesneg gyda llawer iawn o ieithoedd gwahanol i ddod yn fuan. Hefyd bydd modd gweld dwsinau o sesiynau wyneb-i-wyneb, ac bydd platfform i wirfoddolwyr yr elusen yn ogystal.
Trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghaerdydd – gwasanaeth newydd
Boed chi’n byw, gweithio neu ymweld â Chaerdydd mae’r wasanaeth newydd hon yn cynnig gwybodaeth teithio amserol:
Ar y ffordd i Lydaw am Gouel Broadel ar Brezhoneg 2019
Dros y penwythnos byddaf i’n cymryd rhan mewn Gouel Broadel ar Brezhoneg yn Langoned, Llydaw.
Mae’r gair ‘broadel’ yn gyfieithu i ‘cenedlaethol’. Gŵyl genedlaethol trwy gyfrwng y Llydaweg yw hi ac bydd naws eisteddfodol i’r peth am wn i, er nad ydw i’n ymwybodol bod gymaint o farnu na chystadlu.
Mae dau beth ar wahân ar yr amserlen i mi: cyflwyniad am gyfryngau, a DJo.
Cyflwyniad am y we Gymraeg yw’r briff. Mae’r paratoad wedi bod yn anodd achos dim ond hanner awr sydd i ddweud y cyfan. Mae’n rhaid cydnabod bod sut gymaint o weithgaredd ar hyn o bryd, hyd yn oed o fewn categori penodol megis Wicipedia Cymraeg neu’n gwaith ar mapio, newyddion cymunedol a Bro360, defnydd o blatfformau corfforaethol fel Twitter a Facebook, neu fideos a chynnwys o bob math ar-lein, ac yn y blaen.
Ar yr un pryd mae’n wych cael derbyn briff mor agored ac eang, a chael siarad yn blwmp ac yn blaen am drafferthion, problemau ac heriau’r platfformau corfforaethol cyfalafol yn ogystal â sut i geisio manteisio arnyn nhw.
Wedyn byddaf i’n troelli tiwns Cymraeg ar y llwyfan. Mae’r briff ar gyfer hwnna yn eang hefyd ac byddaf i am chwarae pethau electroneg, hip-hop, reggae, ac ati. Dylai DJ swnio fel DJ dw i’n credu – amrywiaeth o gynhyrchiadau, seiniau arallfydol a phethau sydd yn amhosibl yn fyw.
Dw i wedi dweud hyn o’r blaen ond dyma’r gân Gymraeg ‘wleidyddol’ orau y blynyddoedd diwethaf. Nid oes llawer iawn o ganeuon sy’n sôn am yr hinsawdd gyda samplau dychanol o Trump (cyn iddo fe gael ei ethol).
Edrychaf ymlaen at weld Chroma a Lleuwen sydd yn cynrychioli’r Gymraeg yn fyw yn yr ŵyl yn ogystal â llwythi o artistiaid gwerinol a roc a genres eraill o Lydaw sydd ddim yn gyfarwydd iawn i mi eto.
Mewn sgwrs gyda Ronan Hirrien mae Aneirin Karadog wedi nodi bod Llydawyr yn well na ‘Cymry Cymraeg’ am ddysgu’r chwaeriaith.
https://twitter.com/NeiKaradog/status/1135652494510612480
Y tro diwethaf i mi ymweld â Llydaw (y Gyngres Geltaidd yn Kemper llynedd) ces i sawl trafodaeth yn Gymraeg gyda Llydawyr. Dw i am fwynhau dysgu mwy o’i hiaith nhw y tro hwn. O ran y Llydaweg bydd y rhestr o frawddegau yma yn ddefnyddiol.
Dydy Google a Bing yn eu holl ddoethineb ddim yn ddarparu gwasanaeth cyfieithu ar gyfer Llydaweg ond mae peiriant cyfieithu peirianyddol sylfaenol gan Apertium sy’n edrych yn well na dim byd.