Rwyt ti’n gallu rhoi arian trwy Cymorth Cristnogol neu DEC.
S4C Calon Cenedl – syniad da iawn ond…
O’r S4C Cynllun Cynnwys 2012, mae syniad da iawn:
Mi fyddwn ni’n sefydlu cainc newydd, Calon Cenedl, sef cyfres o raglenni byrion oddeutu tri munud o hyd i’w darlledu am 20.25. Bydd y cynnwys yn cynnig cyfle i ni arddangos holl agweddau o fywyd Cymreig drwy gyfres o bortreadau am ardaloedd, cymunedau a phobol. Gall y brand newydd gael ei ymestyn i raglenni hanner awr ar adegau eraill o fewn yr oriau brig pan fydd cryfder golygyddol y syniad yn arwain at hynny.
1. Fel beth ydy rhaglenni ‘byrion oddeutu tri munud o hyd’ yn swnio? YouTube a fideo ar-lein.
Mae S4C yn gallu postio’r un fideos ar YouTube ac ar S4C Clic. Bydd e’n brofiad gwahanol ar YouTube – mewnosod ar wefannau, cynnig sylwadau a chael cynnwys parhaus heb derfyn amser fel y mae ar Clic.
2. Ond pam ydyn ni’n stopio yna? Ble mae’r cyfranogiad? Mae’r syniad gwreiddiol yn teimlo fel straeon digidol, erthygl o bapur bro mewn fideo fel petai. Ond rydyn ni dal yn meddwl am ddarlledu yn unig, hyd yn oed ar YouTube neu Vimeo neu beth bynnag.
Er mwyn bod fel papurau bro dylen ni rhoi’r cyfle, anogaeth a help os mae pobol eisiau creu a rhannu fideos eu hun. Bydd tag ‘swyddogol’ yn dechrau da, e.e. ‘defnyddia’r tag caloncenedl ar dy fideos lleol’. Pam lai? Gawn ni derbyn camerâu ffôn fel teclyn cyfathrebu rhad sydd ar gael i bobol Cymraeg tu allan i’r diwydiant teledu? Rydyn ni i gyd yn wylwyr ond mae rhai ohonom ni eisiau rhannu straeon o’n cymunedau. Fel papurau bro. Fel Derwen Gam neu Bodelwyddan neu Llangwm neu BaeColwyn neu Dolgellau neu Twthill neu Grangetown. Neu ____ (sgwenna dy bentref neu ardal yma).
Wrth gwrs mae unrhyw un yn gallu creu fideo gyda’r tag caloncenedl heddiw – heb S4C. (Cer amdani!)
Mewn gwirionedd bydd rhai o’r fideos amatur ar-lein yn ddiddorol a gwych – fydd ddim angen rhaglen smart sydd wedi cael ei golygu bob tro.
Ond bydd y rôl S4C fel yr endid sy’n osod y tag, rhannu’r tag gyda’r pobol yn y cymunedau (rhai yma), annog y fideos, blogio’r fideos ‘gorau’ neu perthnasol i Gymru ac yn rhedeg gweithdai yn bwysig iawn. Bydd pobol yn creu a gwylio fideos lot mwy gydag ymglymiad swyddogol S4C. Mae cyfleoedd ychwanegol go iawn i ddatblygu rhai o’r syniadau hefyd, i gynnig rhaglennu, cynnwys a phethau sydd ddim yn bosib gyda chamera ffôn.
Ystyriaeth am Google+ Circles
Dw i ddim eisiau system ‘opsiynau breifatrwydd’ gymhleth arall. Dw i eisiau cadw’r mwyafrif neu popeth o fy nghofnodion ar y we agored ar gyfer chwilio a dolenni.
Ond byddwn i groesawi rywbeth i dagio ac i helpu pobol i ffiltro pethau mas o’u ffrydiau, yn enwedig o ran iaith.
Mae gwahaniaeth rhwng preifatrwydd a ffiltro.
Un dymuniad i S4C
O’n i’n gobeithio am ’chydig mwy yn yr adroddiad S4C am ar-lein a’r we.
Un prif her, yn fy marn i, yw’r trawsnewidiad i fodolaeth cyffyrddus ar y we.
Dyma beth mae Huw Jones, cadeirydd S4C, wedi colli mas o’r adroddiad blynyddol newydd yn ei chyflwyniad:
Roedd 2010 yn flwyddyn gythryblus yn hanes S4C, gan greu penawdau papur newydd na fyddai neb wedi eu dymuno.
Fy ngobaith i yw troi’r sylw yn awr at yr her sydd o’n blaenau, sef sicrhau ein bod yn cynnal gwasanaeth teledu Cymraeg cryf a deniadol, a fydd wrth fodd cynifer â phosib o wylwyr, wrth i ni fynd i’r afael â’r cwestiynau strwythurol ac ariannol sy’n ein hwynebu.
Plîs gawn ni cyfeiriad i gynnwys ar-lein, yn enwedig y we, yn yr amcanion a’r cyfansoddiad? (Dw i’n aelod o’r Fforwm Cyfryngau Newydd, sy’n ymgynghori i’r Awdurdod S4C. Dw i’n rhannu fy meddyliau i unrhyw sydd gyda diddordeb.)
Roedd safon darlledu S4C yn dda yn 2010 a’r hanner cyntaf 2011. Fy uchafbwyntiau:
Ar Lafar, 100Lle, Pen Talar, Cofio, Pethe. Dw i’n hoffi darlledu, yr amserlen, S4C Clic. Ond mae her arall. Dw i ddim yn cytuno gyda Dafydd El, burn the boats! ac arnofio yn ofod digidol.
Weithiau dw i’n meddwl bod rhai o bobol yn y diwydiant teledu yn meddwl am ar-lein fel dau peth yn unig.
- dim ond cyhoeddusrwydd (e.e. postio i Facebook/Twitter ‘gwylia Ar Lafar 9PM lle mae Ifor ap Glyn yn mynd i…’ ayyb)
- dim ond ail-brandio’r wefan sy’n bodoli eisioes (e.e. newid yr enw parth)
Iawn. Ond dw i’n ddim yn gofyn am y dau peth yma. Mae cyhoeddusrwydd y sianel yn iawn. Ac rydyn ni angen lot lot mwy nag ail-brandio.
Dw i ddim yn siarad am ddosbarthu rhaglennu llawn (e.e. Clic, yr ap iPhone) hyd yn oed. Wrth gwrs mae gwaith hefyd i’w wneud yna o ran mynediad i hen rhaglennu.
Am beth ydw i – a gobeithio pobol eraill sy’n pryderi am fywyd iachus i’r iaith Gymraeg ar y we – yn gofyn, felly? Dw i’n siarad am gynnwys ar y we fyd-eang. Fideo. Testun. Podlediadau. Gemau. ‘Profiadau’. Mapiau. Barddoniaeth. Straeon. Awdio. Trafodaeth. Sylwadau. UGC. Pethau creadigol. Barnau. Pethau cŵl. Pethau peniog. Cerddoriaeth. Blogiau. Trafod chwaraeon. Stwff o’r archif, ___, ___., ___… ac ati ac ati.
Rydyn ni’n trio tyfu gwe Gymraeg, dyma’r breuddwyd. Mae lot o dalent yn Gymru. Ond ar hyn o bryd rydyn ni’n dibynnu yn llwyr ar wirfoddolwyr (tu fas i Golwg360, stwff BBC yn Gymraeg, yr Amgueddfa, Cynulliad a Llywodraeth, efallai un neu dau arall). Mae’n anhygoel!
Felly dyma beth mae S4C Newydd yn golygu i fi yn y cyd-destun ar-lein. Model bosib yw uber-wefan fel bbc.co.uk, ond dw i’n hoff iawn o fodel gwe-eang.
Dylai fe bod yn rhan o’r broses comisiynu – o’r dechrau. Cywira fi os fi’n hollol rong – dw i’n dod o safbwynt y we yn hytrach na theledu.
Mae’r is-wefannau Cyw a Stwnsh yn wych (a’r ap Cyw). Mae’r darpariaeth i bobol ifanc iawn yn dda. (Eithriadau: gemau a chynnwys Ddoe am Ddeg, blog Ar Lafar…)
Yn gyffredinol, yng Nghymru, rydyn ni’n dda iawn gyda babanod. Efallai dw i wedi sylwi oherwydd ces i ddim plentyndod Cymraeg. (Llun gan Berberich dan CC.)
Ni’n rhoi ein blant yn gyntaf fel blaenoriaeth.
Babi yw’r brenin yn y byd Cymraeg.
Dw i’n meddwl am Cyw fel ‘ysgol feithrin’. O ran S4C a’r we, maen nhw yn cynnal ysgol feithrin hyfryd. Nawr beth am bethau i bawb arall? Ble mae’r ‘pybs’, ble mae’r ‘gigs’, ble mae’r ‘bingo’ – fel petai?
John Ogwen yw pawb, pawb yw John Ogwen.
Syniad da ar fideobobdydd.com – mae pawb yn gallu blogio dan yr enw John Ogwen. (Pam John Ogwen? Achos mae’n hwyl.)
Dw i wedi ychwanegu dau gofnod i’w profi. Dylet ti hefyd.
Mae’r cofnodion yn ddienw ond ti’n gallu arwyddo ar y gwaelod – dw i’n tybio.
Gutenberg, ti a fi
Mae Ifan Morgan Jones wedi sgwennu cofnod diddorol iawn, Harry Potter, eLyfrau a’r Gymraeg. Mae lot o bwyntiau dilys yna ond o’n i eisiau rhoi ffocws ar un peth yn unig:
Mae’r cyhoeddwr hefyd yn rheoli ansawdd llyfrau. Dydyn nhw ddim yn mynd i ryddhau unrhyw hen sothach, ac mae unrhyw un sy’n prynu llyfr yn mynd i wybod ei fod wedi ei olygu ac o safon digon da i’r wasg fynd i’r drafferth i’w gyhoeddi. Heb y ‘rheoli ansawdd’ yma fe allai unrhyw hen rwtsh gael ei gyhoeddi ar y we, y gwenith yn gymysg â’r us, ac fe fyddai darllenwyr yn llawer llai hyderus wrth dalu arian da i lawrlwytho llyfr.
Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws, talent, enw da ac ati, sydd yn wir o ran Ifan. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw.
Mewn geiriau eraill: ‘rydyn ni, yr elit, wedi bod yn penderfynu pa fath o stwff dylai pobol ddarllen. Ond nawr mae’r plebs fel chi wedi cyrraedd.’
Hoffwn i edrych at y 15fed ganrif am sbel. Pam lai, dyma fy mlog.
- 1440
Gutenberg, dyfeisio’r wasg yn yr Almaen - 1473
Caxton, cyhoeddi y llyfr printiedig cyntaf yn Saesneg (The Recuyell of the Histories of Troy) o’i wasg yn Bruges - 1476
Caxton, sydd wedi dechrau’r wasg cyntaf yn Lloegr, cyhoeddi’r llyfr printiedig cyntaf (Canterbury Tales) o’r wasg brodorol yna - 1546
llyfr printiedig cyntaf yn Gymraeg (Yn Y Lhyvyr Hwnn, pwy sy’n ‘berchen’ ar y lhyvyr nawr yw stori arall), roedd rhaid i John Price mynd i wasg yn Llundain
Roedd y wasg yn bwgwth mawr i’r systemau llyfrau ar y pryd. Dwedodd copïwyr pethau debyg iawn i’r pwynt uchod. Y canlyniad oedd P45 i’r mynachod a chopiwyr yn yr enghraifft ’na. Roedd rhaid iddyn nhw ffeindio rhywbeth arall i’w cyfrannu i ddiwylliant yn y pen draw.
Y cwestiwn mawr i fi yw, beth ataliodd y wasg Cymraeg cynnar? Pam roedd rhaid i Gymry aros tan y ganrif nesaf, 73 mlynedd wedyn, am y llyfr cyntaf printiedig yn Gymraeg? Yn 1546 roedd darllenwyr Saesneg yn disgwyl straeon, hanes, chwedlau, Beiblau, llyfrau am ffydd a chrefydd a mwy – pan roedd y wasg Cymraeg yn jyst dechrau cyhoeddi lhyvyr. Roedd darllenwyr yn gallu dechrau gofyn ‘why should the Saes have all the best books?’.
Dwy her o fy safbwynt i:
- diffyg mynediad – technoleg cyhoeddi a dosbarthu
- diffyg ewyllys
Ers canrifoedd mae’r dwy her yma wedi stopio llyfrau o bob math – cyn iddyn nhw cael eu cyhoeddi neu hyd yn oed cyn iddyn nhw cael eu sgwennu.
Achosion diffyg mynediad? Diffyg statws, dim lot o arian, rhwystrau ar y llwybrau i’r farchnad. Rydyn ni’n gallu ychwanegu llythrennedd hefyd – dim digon o ddarllenwyr, dim galw.
Nôl i hanes:
- 1990
Tim Berners-Lee, llwyddo gyda’i arbrawf newydd y we fyd-eang, sef system cyhoeddi a dosbarthu cynnwys, testun, fideo ac ati - 2011 –
Yn dibynnu!
O ran ddigidol, mae technoleg cyhoeddi yn lot haws. Mae unrhyw pleb yn gallu cyhoeddi ac yn bod fel John Price a’i mega smash hit Yn Y Lhyvyr Hwnn. Elyfrau yw cyfrwng cyhoeddi arall gyda blogiau a gwefannau o bob math – ac wrth gwrs llyfrau papur, sef technoleg cyhoeddi sydd dal yn boblogaidd iawn. Mae dyfeisiau fel Kindle neu Nook (fy hoff hyd yn hyn ond mae’r dau gyda DRM yn anffodus) yn dod gyda’r addewid o arian i awduron. Does dim amau bydd rhaid i’r diwydiant cyhoeddi dechrau trio pethau gwahanol ac i newid rhywsut.
Felly yr unig her fydd pwynt 2, ewyllys a gweledigaeth.
Mae lot o ‘rwtsh’ dw i eisiau darllen. Allai rhywun sylweddoli fy galw fel darllenwr ac efallai cwsmer? Pump enghraifft.
Roedd pethau yn Gymraeg yn rwtsh neu amherthnasol neu bron anweledig i gyhoeddwyr fel Gutenburg a Caxton, wnaethon nhw ddim cyhoeddi unrhyw Cymraeg. Prin iawn ydyn ni’n gweld llyfrau Cymraeg o gyhoeddwyr tu allan i Gymru nawr.
Bydd mwy o bobol yn sgwennu pethau Cymraeg am ddiddordebau arbennig fel cerddoriaeth electronig neu meddalwedd rydd neu hanes teulu di-nod neu casgliad o gerddi gan bardd lleol ifanc.
Perthyn i ddiddordebau arbennig yw bynciau sensitif, dadleuol ayyb. Rwyt ti’n gallu bod yn rhydd o grantiau ac unrhyw dermau, amodau a disgwyliadau sydd gyda nhw.
Awduron anhysbys. Enghraifft random o’r we a phob lwc iddo fe a’i tri darllenwr: Simon Dyda. Mae rhai o awduron yn profi llwyddiant bach gyda hunan-gyhoeddi ac yn symud i gytundebau gyda chyhoeddwyr hwyrach. (Beth fydd wedi digwydd yn yr achos trist iawn John Kennedy Toole yn y cyd-destun newydd tybed?) Ond arian yw un amcan bosib yn unig.
Hyd yn oed mae hen lyfrau yn rwtsh i rywun, e.e. Afal Drwg Adda gan Caradog Prichard achos does neb wedi ei ail-gyhoeddi ar unrhyw fformat ers 1973. Efallai mae’r llyfr yn rwtsh – rydyn ni’n gallu penderfynu ar ôl i ni ddarllen, diolch.
Llun anochel:
O’r diwedd rydyn ni’n datgysylltu ‘poblogrwydd’ ac ‘ansawdd’ sy’n potensial cyffrous dros ben.
Mae chwyldro cyhoeddi Cymraeg ar y gorwel, yn ôl y breuddwyd o leiaf, efallai dylen ni ddisgwyl mwy o bryder am ‘rwtsh’. Mae’n debyg i’r sylwadau Angharad Mair am Twitter (un person dylanwadol yn y cyfryngau vs pawb yn y cyfryngau). Mae’r pwynt am ansawdd yn debyg i’r obsesiwn gyda safon yr iAITH hefyd.
Yr haf hwn: fy lhyvyr nesaf.
Fel arfer rydyn ni’n clywed y math o bwynt hwn trwy berson gyda rhyw fath o statws neu dalent neu swydd. Nes i glywed rhywbeth tebyg mewn sgwrs yn ddiweddar gydag academydd Cymraeg flaenllaw ddienw.
Oedran a thechnoleg
Pam ydy pobol yn cyfeirio at oedran yn aml iawn yn y cyd-destun technoleg a chyfryngau digidol?
Enghreifftiau o ddatganiadau sy’n blino fi:
‘Bydd y wefan yma yn gweithio yn iawn efo pobol ifanc ond fydd hen bobol ddim yn iwso fo’.
‘Iawn os ti eisiau defnyddio YouTube ond bydd yr hen bobol yn ddisgwyl rhywbeth arall fel DVD.’
‘Dylen ni penodi Gwilym am y busnes blogio ’ma yn y cwmni achos mae fe’n ifanc.’
‘Mae diddordeb mawr gyda fi yn y pwnc ond does dim gobaith o ran y system ’ma. Achos dw i’n hen.’
Dw i wedi sylwi’r agweddau yma yn aml iawn gyda phobol Cymraeg.
Siwr, rydyn ni’n gweld straeon am ddefnydd o’r teclyn newyddaf yn y wasg tu allan i Gymraeg o ran y ‘silver surfers’. Oh wow, mae hen bobol yn defnyddio e-bost (tua 1997-2000), blogio (tua 2002-2006), Twitter (tua 2010-2011) achos maen nhw eisiau cyfathrebu fel pobol eraill! QUELLE SURPRISE! (Gweler y darn am oedran yn y llyfr Cognitive Surplus gan Clay Shirky neu cofnod Suw).
Dw i ddim wedi gwneud unrhyw ymchwil go iawn ond dw i wedi clywed enghreifftiau o’r brawddegau uchod, yn Gymraeg yn enwedig, eithaf lot yn diweddar. Y gwir yw:
- Mae pobol sydd ddim yn gyffyrddus/hyderus gyda thechnoleg gallu bod yn ifanc.
- Ac mae pobol sydd yn gyffyrddus/hyderus gyda thechnoleg gallu bod yn ‘hen’ (beth bynnag ydy ‘hen’).
- Bydd pobol o bob math yn defnyddio pethau defnyddiol a diddorol os fydd gyda nhw cyfleoedd go iawn.
- Os rydyn ni – a’r wasg – yn tybio bod unrhyw grŵp neu demograffig yn geidwadol neu rhy araf neu tu hwnt i obaith, bydd rhai ohonyn nhw yn mabwysiadu’r ystrydeb i ryw raddau.
Rydyn ni’n cyfeirio at manteision pobol dros 50 oed neu 60 oed, sef profiad, straeon, weithiau doethineb. Dylen ni. Ond pa mor aml ydyn ni’n clywed am ymdrechion i ddysgu gyda’n gilydd – fel pobol o bob math gyda’n gilydd?
Llyfrgell Brydeinig, Llyfrgell Genedlaethol Cymru a’r parth cyhoeddus
In other words, far from helping to make knowledge freely accessible to all and sundry, the British Library is actually enclosing the knowledge commons that rightfully belongs to humankind as a whole, by claiming a new copyright term for the digitised versions.
Mae’r stori yma yn fy atgoffa o bolisi digido Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
(Oeddet ti’n gwybod bod y delweddau o lawysgrif cyfraith Hywel Dda dan eu hawlfraint nhw? Doedd dim cysyniad o gyfraith hawlfraint yn ei gyfraith e…)
Dyma gyfle i fod yn arloesol – a gwell na’r Llyfrgell Brydeinig – rhyddha ein llyfrau yn ôl i’r parth cyhoeddus nawr gan gynnwys defnydd masnachol.
Fy hoff app.
Beth yw fy hoff app?
Ateb: y we fyd-eang.
Y we fyd-eang yw app. Pa fath o app? App aml-gyfrwng sy’n rhedeg ar y platfform digidol mwyaf yn y byd, sef y rhyngrwyd.
Rwyt ti’n gallu cael mynediad i’r we o gyfrifiaduron o bob math, ffonau symudol o bron bob math, tabledi ac ati. Rwyt ti’n gallu darllen, gwylio neu postio. Does neb yn berchen ar y we fyd-eang. Felly mae pawb – i ryw raddau – yn berchen arno fe.
Un nodwedd sy’n bwysig iawn ar y we ydy’r dolen.
Ddylen ni edrych at cyfleoedd i ddatblygu apps sy’n rhedeg ar blatfformau eraill? Er enghraifft ar iPhone, iPad, Android, Facebook, Twitter ac ati? Efallai dylen ni. Mae grŵp o bobol ar bob platfform yna. Ond, yn sicr, cyn i ti ystyried datblygu unrhyw app dylet ti ystyried defnydd o’r WE.
Oes dyfodol i’r Bydysawd? Gofyn am awgrymiadau.
Plis gadawa unrhyw sylwadau ar y cofnod yna.
(Y Bydysawd yw rhywle i drafod newyddion cyfoes, chwaraeon a theledu. Mwy o fanylion.)