Gwely angau yr iaith Romansh

Dyfyniad cofiadwy o’r New York Times trwy Languagehat (fy mhwyslais):

Depending on whom you talk to in the steep, alpine enclaves of Graubünden, otherwise known as Grisons, the easternmost wedge of the country, there is either strong support or bitter resistance to Romansh, the local language. “When people talk about the death of Romansh,” said Elisabeth Maranta, who for the last 18 years has run a Romansh bookshop, Il Palantin, which sells books in Romansh and in German, “then I say that there are days when I only sell books in Romansh.”

Yet Ms. Maranta herself illustrates the fragility of Romansh. A native of Germany, she came to Chur 38 years ago with her husband, but does not speak Romansh herself, which is hardly a liability since virtually all Romansh speakers also speak German. While she is an ardent champion of Romansh, she can be bleak about its future. Asked why most of the books in Romansh she sells are poetry, she muses: “When a patient is dying, he writes only poetry.”

Defydd yr iaith arlein 1 Safon yr iaith arlein 0

Dw i newydd wedi recordio eitem Pethau Bychain i’r rhaglen Post Cyntaf bore fory (tua 8:20AM ar BBC Radio Cymru fydd e). Gofynnodd y gyflwynwraig “beth wyt ti’n meddwl am safon yr iaith arlein?”. Atebais i “defydd yr iaith yw’r peth pwysig”.

Yng Nghymraeg dyw e ddim yn cymryd lot i fod yn “dadleuol”  (y gair defnyddiodd hi ar y diwedd yr eitem).

Dw i’n ddiolchgar iawn i BBC Radio Cymru am y cyfle i siarad am Pethau Bychain. Gobeithio bydd neb yn anfon llythyrau iddyn nhw am fy sylwadau “dadleuol”.

Dw i’n ail-darllen traethawd gan David Crystal, ieithydd o Gaergybi:

Small languages need every ounce of linguistic energy they can get. If significant amounts of that energy are devoted to quarrelling over which dialect of the small language is best, or condemning those who dare to experiment with the language, valuable opportunities are being wasted. Small languages need good publicity: they need to maintain a positive public presence; they need prestige, and prestige is closely bound up with media support. But unfortunately, so often in recent years one sees such languages repeatedly shooting themselves in the foot, as media opportunities are wasted, and what could be a positive opportunity to take the language forward turns into a piece of negative wrangling, and the experience a source of national and even international ridicule. And the effect reverberates…

Paid â defnyddio dy safon wael fel esgus i anghofio Pethau Bychain fory. Fydda i ddim!

Viva la iaith y gegin.

Darllena’r traethawd llawn gyda’r engraifft Manic Street Preachers. Mae’n wych: Towards a philosophy of language diversity gan David Crystal

YCHWANEGOL: Mae’r eitem 3 munud ar gael yma os ti ANGEN clywed e. Golygiadau a thoriadau ganddyn nhw! (Gwnaethon nhw torri’r darn gyda’r gair “dadleuol”.)

Tseina: protestiadau dros hawliau iaith i Cantonese

Mae’r gwleidydd Ji Kekuang wedi awgrymu newidiadau i’r wasanaeth teledu Guangzhou – Mandarin yn lle Cantonese.

Yn ddiweddar aeth cannoedd o bobol i’r strydoedd (rhywbeth eitha peryglus yn Tseina – Guangzhou yn enwedig) i brotestio dros yr iaith. Mae’r heddlu wedi arestio’r ‘trefnwr’ y protestiadau.

Nawr maen nhw wedi dechrau yn Hong Kong hefyd – yr unig le mae awdurdodiadau yn caniatáu protestiadau.

Mae Cantonese yn iaith lleiafrifol yn Tseina ac yn iaith go iawn – nid tafodiaith fel yr ystyr yn Gymraeg.

Mae lot o straeon amdano fe yn bodoli arlein er enghraifft y farn hon gyda’r cyd-destun hanesyddol a’r farn hon pro-lywodraeth Tseina.

Mae Google Translate yn ddefnyddiol am sylwadau YouTube os ti ddim yn gallu darllen yr ysgrifen. (Dw i ddim yn gallu – eto.)

Pam dylai’r Cynulliad Cymru cyhoeddi’r Cofnod dwyieithog? Y cyd-destun technoleg

Mae Daniel Cunliffe yn cywir iawn i sôn am Google Translate, y cofnod Cynulliad Cymru a’r Adolygiad o Wasanaethau Dwyieithog.

Dw i wedi darllen yr adroddiad wreiddiol wythnos yma (ar gael yn Cymraeg a Saesneg. Mae ymatebion dda eraill yn bodoli ond dw i eisiau dilyn Daniel a siarad am technoleg yn enwedig. Mae gormod o bwyslais ar “technoleg dychmygus” yn yr adroddiad (heb diffiniad glir, gyda llaw) a stori BBC gyda Dafydd Elis-Thomas hefyd.

Mae’r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas AC, Llywydd y Cynulliad a chadeirydd y comisiwn, wedi dweud bod y panel wedi “ceisio barn mor eang â phosibl.”

“Un o brif amcanion y Trydydd Cynulliad yw sicrhau bod mwy o bobl yn cymryd rhan yn y broses ddemocrataidd yma yng Nghymru.

“Dyna pam ein bod yn falch o ddilyn argymhellion y panel, yn arbennig ei gynnig ynghylch sicrhau bod cofnodion o Drafodion y Cynulliad yn haws eu defnyddio, a hynny drwy ddefnyddio technoleg fodern mewn ffordd fwy dyfeisgar.”

Yn cyffredinol, mae’n amhosib dweud beth fydd yn digwydd gyda dy ffynonellau data arlein (e.e. testun neu unrhyw cynnwys arall). Mae data yn mwy gwerthfawr pan mae pobol yn gallu ail-defnyddio fe – os maen nhw yn defnyddio data cyfanred efallai gyda ffynonellau eraill yn enwedig.
Dylet ti meddwl am:

Wyt ti erioed wedi postio unrhyw beth arlein a wedyn welaist ti rywbeth hollol newydd yn digwydd gyda fe? Mae’n digwydd trwy’r amser.

Felly mae technoleg a dychymyg yn well gyda dychymyg pobol eraill – newyddiadurwyr, ymchwilwyr, pobol, cwmnïau ayyb mewn ffyrdd diddorol iddyn nhw. Rhowch data da arlein, gwelwch beth fydd yn digwydd.

Paid rhoi ffocws ar “technoleg fodern mewn ffordd fwy dyfeisgar” heb manylion penodol achos mae’n bron diystyr. Mae’n well i rhoi’r data llawn arlein gyda fformatau agored cyntaf (e.e. XML). Dyna beth dyn ni’n gwybod yn barod. Mae pobol yn gallu adeiladu teclynnau eu hun.

Dyn ni wedi colli’r gwerth llawn os dyn ni’n stopio’r cyfieithiad Cymraeg. Mae gwerth yn bodoli nawr, wythnos nesaf ac yn y dyfodol.

Paid anghofio: iaith yw technoleg.

YCHWANEGOL 1: Dw i wedi postio sylw ar cofnod Guto Dafydd am yr un pwnc hefyd.

YCHWANEGOL 2: Mae Syniadau yn sôn am y problem chwilio (Google ayyb).

Sut i wneud is-deitlau ar YouTube

Dw i’n trio is-deitlau ar YouTube.

Ewch i http://www.youtube.com/watch?v=rxNSgjS0pq0 am enghraifft a chlicio CC am dewisiadau.

Pam?

Plant, pobol di-Gymraeg, dysgwyr (unrhyw iaith), pobol tramor, byddar, karaoke, cerddoriaeth, darlithoedd, rhaglenni teledu, hwyl. Llawer o rhesymau.

Sut?

1. Lanlwythwch dy fideo di.

2. Creuwch ffeiliau gyda dy hoff golygydd testun, e.e.  Gedit ar Linux Ubuntu, Notepad neu TextPad ar Windows, TextMate ar Apple Mac. (Neu ti’n gallu defnyddio meddalwedd proffesiynol.)

Dyma’r ffeiliau dw i wedi defnyddio: Cymraeg, Deutsch, English.

Y fformat yw:

awr:munud:eiliad:milieiliad,awr:munud:eiliad:milieiliad
Geiriau

awr:munud:eiliad:milieiliad,awr:munud:eiliad:milieiliad
Geiriau

awr:munud:eiliad:milieiliad,awr:munud:eiliad:milieiliad
[Disgrifiad mewn cromfachau sgwar]

Er enghraifft:

0:00:00.000,0:00:15.000
[Cychwyn]

0:00:15.000,0:00:24.000
Ble’r wyt ti’n myned
fy ‘ngeneth ffein gu

0:00:24.000,0:00:30.000
Myned i odro, o syr,
mynte hi

Dw i wedi sgwennu 000 am milieiliad bob tro. Dw i wedi torri’r brawddegau am golwg.

Mae’n dweud “[Cychwyn]” am y 15 eiliad cyntaf.

3. Ewch i YouTube. Ewch i Edit (dy video) | Captions and Subtitles | Add New Captions or Transcript. Dilynwch y cyfarwyddiadau.

4. Weithiau dydy’r newidiadau yn digwydd yn syth am rhyw rheswm.

Help

Dw i’n chwilio am fwy o ieithoedd ar gyfer yr enghraifft yma. Wyt ti’n gallu helpu?

Diolch i Pererin am y cerddoriaeth a Annette Strauch am y cyfieithiad Almaeneg.

Meddyliau am diwylliant DIY arlein

Now form a band

Dyma dudalen enwog o Sideburns fanzine, mis Rhagfyr 1976. Wnaeth pobol ddim yn gallu ffeindio cyfryngau gyda diddordebau eu hun. Felly dechreuon nhw gylchgronau eu hun gyda llungopiwyr. Ti’n gallu galw fe DIY, punk, ayyb. Mae bandiau DIY yn annog cyfryngau DIY yn hybu bandiau DIY…

Dyn ni ddim yn byw yn y 70au, dyn ni’n gallu cael ysbrydoliaeth. Fel Orange Juice pan gopïon nhw solo/riff o Buzzcocks.

Beth yw’r cywerthydd nawr arlein? Ti’n gallu dechrau cyfryngau dy hun gyda meddalwedd rydd, e.e. WordPress. Y band? Beth bynnag ti eisiau yn y byd. Neu dy byd. Weithiau mae’r fanzine yn dathlu ei hun, ti’n mwynhau’r fanzine ei hun.

Dw i dal yn meddwl am ffordd i hybu arlein fel teclyn defnyddiol, ar ôl Hacio’r Iaith yn enwedig. Dw i’n teimlo aflonydd.

“Dydy arlein ddim yn ddefnyddiol am bopeth” meddit ti. Ti’n gallu esbonio yn dy flog dy hun achos dw i wedi cau’r sylwadau tro yma.

Diwylliant Gaelaidd yn Yr Alban

Llun gan Ewan McIntosh

Llun gan Ewan McIntosh

Es i i Glasgow a Loch Lomond am y Flwyddyn Newydd. Gyrrais i – oherwydd dydy’r Alban ddim yn bell iawn o Gaerdydd.

Gwelais i un enghraifft o Aeleg yng Nglasgow yn unig – ar yr arwydd Gorsaf Queen Street. Ond yn Loch Lomond, gwelais i lawer o arwyddion dwyieithog gyda’r enw Glasgow yn Aeleg, Glaschu – ac enwau safleoedd eraill.

Oedd hi’n oer iawn wrth gwrs a cherddon ni ar yr eira ffres. Fydda i ddim yn dweud “mynyddoedd” oherwydd oedd y mynyddoedd go iawn yn beryglus dros fis Ionawr. Roedd y llwybrau rhwng hawdd ac anodd.

Dw i’n nabod yn barod un neu dwy bobol sy’n gallu siarad Gaeleg. Ond yn anffodus, gwrddais i ddim unrhyw un sy’n siarad Gaeleg yna. Yn sicr, mae pobol yn siarad yr iaith weithiau. Ond yn gyffredin, mae Gaeleg fel ysbryd yn parhau yna.

Dw i’n nabod y cliché o’r can Datblygu (“Wastad yn mynd i Lydaw / byth yn mynd i Ffrainc / Wastad yn mynd i Wlad y Basg / byth yn mynd i Sbaen…”). Beth allwn i ddweud? Mae gen i ddiddordeb yn ieithoedd/ddiwylliannol lleiafrifol.

Ro’n i’n cofio cymeriad ddiddorol yn y – wyt ti’n barod? – Senedd yr Alban. Dw i wedi aros am gyfle i bostio’r ddarlith hon. Byddi di “gwrdd” â Uncle Lachie. Mwynha.

Thank you Presiding Officer, and I am glad that you gave me my full Gaelic name. I am sure that I do not have to remind you – although I might have to warn Mr McLetchie and the First Minister – that Tosh, or Macintosh, comes from the Gaelic word “taoiseach”, which means leader or son of the leader.

It was a year ago last month that my Uncle Lachie died. Lachie Macintosh, or Mash as everyone called him, lived all his life on a croft in Elgol on Skye. He was one of the last of the old-style or traditional crofters left in the village. He was certainly the last to have a milking cow and to eke out a living without another major source of income such as fishing or another job. It is always sad to see the passing of a way of life. Few people in Elgol now use a scythe or make a haystack, although my father tells me that he is willing to give lessons if anyone is interested. If people want to feed their animals, they now buy a roll of hay that has been trussed up by a combine harvester. However, I do not have many regrets for a way of living that was impoverished and arduous. A peat fire is a lovely thing, but cutting peat by hand is back breaking and almost unendurable if there is no wind to blow away the midges.

Old-style crofting might have been impoverished, but that cannot be said of the crofters’ language, culture and traditions. When Lachie Mash died, another little bit of Gaelic died with him. He was no singer, but he knew all the songs. He was no writer, but he knew all the stories. In fact, one of the best things that he did in the last few years before he died was to record many of his ghost stories, which he told very well and convincingly. It was said of Lachie that he put the fear of God into more people than the local minister did. They were not stories that he had read but stories that he had heard in Gaelic. The Gaelic language shaped Lachie and made his character. He was the only member of his family not to proceed past primary school, but he became the lynchpin of the local community. He was a treasure trove of Gaelic lore and history and was regularly consulted on every aspect of crofting agriculture, all of which he learned about through Gaelic. In fact, he was quite dismissive of others who spoke to him with only “book knowledge”, as he called it.

Lachie had a remarkable knowledge, which was acquired through Gaelic, of plants and their uses and, of course, of place names. He knew the Gaelic name for every hollow, pool and hummock in the area. When the Ordnance Survey published – with welcome commitment – a map of Elgol with all the place names in Gaelic, he took great pleasure in picking holes in it and pointing out things that were wrong. I have always thought that the love of a good argument is a Gaelic trait. No amount of legislation can replace people like Lachie, but we can stop the decline of Gaelic.

Geiriau gan Kenneth Macintosh, 2 mis Chwefror 2005

Ro’n i’n meddwl bod Uncle Lachie yn ddiddorol ond rwyt ti’n gallu darllen y sesiwn cyfan am sgwrs polisi yn yr Alban ac yn y blaen. Hoffwn i fynd i’r ynysoedd tro nesaf!

Pam ydw i’n wneud Hacio’r Iaith?

Dw i’n cyd-trefnu Hacio’r Iaith. Gallet ti cyfrannu hefyd.

Beth yw Hacio’r Iaith? Darllena’r cofnod gyntaf ar Metastwnsh gan Rhodri ap Dyfrig. Mae drysau yn agor iawn.

Gobeithio bydd pobol yn deall pam dyn ni’n wneud y digwyddiad. Dyn ni’n trefnu Hacio’r Iaith achos dyn ni’n caru’r iaith a dyn ni’n hoffi thechnoleg defnyddiol. Dyn ni’n bwriadu i gael hwyl a datblygu pethau da ar yr un pryd.

Mae proses yn pwysig. Baswn i annog unrhyw un i dilyn y broses. Byddan ni rhannu pob manylyn. Dyn ni’n blogio a defnyddio’r wici.

Gallet ti ymuno’r digwyddiad a dysgu rhywbeth wrth gwrs. A rwyt ti’n gallu copi’r broses i wneud digwyddiad dy hun. Hoffen ni dangos bod e’n gorau i rhannu dy syniadau.

Dw i’n ffeindio rhywbeth yn aml. Pan dw i’n rhyddhau fy syniadau, dw i’n ffeindio pobol eraill ac adeiladu nhw gyda’n gilydd. Neu dw i’n ysbrydoli pobol eraill.

Dw i’n chwilio am “cystadleuaeth”. Dyma pam ro’n i’n dechrau blogio yn y Gymraeg. Ro’n i ddim yn gallu aros am blogiau newydd. Weithiau, dw i eisiau bod fel cwmni dillad chwareon. Jyst gwnaf e. Ha ha.

Es i i WordCamp yng Nghaerdydd blwyddyn yma. Daeth llawer o bobol ledled Prydain i drafod WordPress – bron pawb am eu gwaith. Mae fy nghefndir yw busnes a dw i’n meddwl bod llawer o gyfleoedd gyda ni yma. Basai’n gret i creu cyfleoedd am busnes newydd yn y dyfodol trwy pethau fel Hacio’r Iaith. Hoffwn i annog trafodaeth yn y gyfeiriad hon. Does dim rhaid i ni bod yn difrifol, gallen ni mwynhau’r sgwrs.

Ysbrydoliaeth BarCamp:

Ysbrydoliaeth hack day:

(Gallet ti mynd i hack day a BarCamp ar Wicipedia.)

Byddan ni rhannu dolenni a manylion eraill ar Twitter. Dilyna Rhodri ap Dyfrig, Rhys Wynne, fi a phobol eraill…

Allforia dy diwylliannau

This post is written in Welsh and is about lyrics as potential “by-products” of music which musicians could share. I don’t see many people doing this in Welsh language music. As ever, if you want the gist then Google Translate is your friend.

Ro’n i’n darllen post am isdeitlau agor gan Fred Wilson.

The larger point I am making here is that by open sourcing subtitles, we are making it easier to watch films and other forms of video that are made in other languages. People in Israel can watch TV shows and films made in the US in hebrew subtitles. People in the US can watch TV shows and films made in India in english subtitles. The possibilities go on and on. We don’t need to wait for the producers of the films to release them in foreign languages (if they ever choose to do so). We can simply get the footage we want to watch and find a subtitle for it on the Internet.

Darllena sylw cyntaf gan Tox hefyd.

The problem here (again) is one of intellectual property, and the completely broken ideas surrounding it. Unless there is a massive change in our IP laws, subtitle sites (open or otherwise) are going to go the way of the lyrics sites, and yet again, the obvious cultural benefits will take a backseat to the heavy-handed maneuvering of Big Content.

Dw i’n gwybod bod isdeitlau yn defnyddiol pan rwyt ti eisiau allforio dy ffilm i marchnadoedd eraill. Arbennigwr ffilm dw i ddim. Efallai gallai rhywun yn esbonio y ffordd gorau i weld y Hedd Wyn nesaf neu Solomon a Gaynor nesaf.

Ond dw i’n nabod y byd cerddoriaeth. Ro’n i’n gweithio yn label recordiau am pum mlynedd. Dw i wedi gadael y busnes cerddoriaeth ond nawr dw i’n cynghori busnesau cerddoriaeth weithiau. Dw i’n meddwl lot am y strategaeth gorau ers fy sgwrs yng Nghaernarfon mis diwetha.

Mae’n braf i weld Cerys Matthews gyda dau fersiwn o’r ei albwm newydd – Don’t Look Down a Paid Edrych I Lawr. Ac wrth gwrs, gyda pob albwm rhyddhodd Kraftwerk llawer o fersiynau.

Mae geiriau yn defnyddiol pan rwyt ti eisiau allforio dy cerddoriaeth. Pe baswn i’n rhyddhau cerddoriaeth unieithog yn y Gymraeg taswn i’n gyhoeddu’r telynegion arlein. Efallai dylet ti cyhoeddi dy geiriau ac hybu dy exportability. (Beth yw’r gair Cymraeg yma?)

Does dim rhaid i ti cyfieithu dy telynegion, gallai Google Translate yn wneud e! Copïa’r enghraifft safle Nic Dafis. Gallwn i wneud e gyda fy mlog. Ar hyn o bryd, dw i’n hoffi ychydig o… ffrithiant. Ha ha.

Ro’n i’n defnyddio enghraifft ffilmiau. Wrth gwrs, mae sefyllfa yn eitha gwahanol yn y byd cerddoriaeth. Mae’n bosib i mwynhau cerddoriaeth heb dealltwriaeth. Mae digon o pobol yn mwynhau Sigur Ros. Neu metal – pan dwyt ti ddim yn gallu gwrando ar geiriau! Ond fel bron popeth yma, dwedodd Super Furry Animals cyn fi gyda The International Language Of Screaming.

Beth bynnag, dylet ti rhannu rhywbeth o gwmpas dy cerddoriaeth, dy ychwanegiadau. Efallai geiriau, efallai dy storiau da, efallai fideo, rhywbeth diddorol. Rydyn ni eisiau manylion ôl-gatalog yn sicr. Fideo yn sicr.

Mae’n dibynnu ar dy cynllun. Rhaid i ti cael cynllun. Dwedodd Rhys Mwyn wrtho i, rhaid i ti cael cerddoriaeth da. Dw i’n cytuno.

Mae pedwar label mawr yn ofni gair fel “rhannu”. Ond does dim problem Big Content gyda ni yn Gymraeg. Mae cwmniau cerddoriaeth yn annibynnol. Felly mae nhw yn gallu dewis y ffordd gorau, heb ofn – yn gyflym!

marchnadoedd