Llyfrgell Brydeinig, Llyfrgell Genedlaethol Cymru a’r parth cyhoeddus

Glyn Moody:

In other words, far from helping to make knowledge freely accessible to all and sundry, the British Library is actually enclosing the knowledge commons that rightfully belongs to humankind as a whole, by claiming a new copyright term for the digitised versions.

Mae’r stori yma yn fy atgoffa o bolisi digido Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

(Oeddet ti’n gwybod bod y delweddau o lawysgrif cyfraith Hywel Dda dan eu hawlfraint nhw? Doedd dim cysyniad o gyfraith hawlfraint yn ei gyfraith e…)

Dyma gyfle i fod yn arloesol – a gwell na’r Llyfrgell Brydeinig – rhyddha ein llyfrau yn ôl i’r parth cyhoeddus nawr gan gynnwys defnydd masnachol.

Cynulliad Cymru yn rhyddhau lluniau dan Creative Commons

llun gan Cynulliad Cymru

Llun gan Cynulliad Cymru

Siaradais i gyda phobol yn y Cynulliad a Tom heddiw.

Maen nhw newydd newid y trwyddedau eu lluniau ar Flickr i Creative Commons prynhawn yma.

Cer i’r cyfrif Cynulliad Cymru ar Flickr am y gweddill.

Penderfyniad da a llongyfarchiadau iddyn nhw am fuddsoddiad da yn ein hetifeddiaeth ddeallusol yng Nghymru! Dyma lun o 2009, o fand o’r blaen Canolfan y Mileniwm – i ddathlu.

Yn gyffredinol, rydyn ni’n trafod defnydd da o dechnoleg am ddarpariaethau’r Cynulliad a democratiaeth well. Mwy yn fuan.

Hoffwn i annog mwy o ddefnydd Creative Commons yng Nghymru, o ran sefydliadau cyhoeddus yn enwedig, os mae’n briodol a phosib.

(Beth yw Creative Commons? Mae’r termau ac amodau wedi newid o “cedwir pob hawl” i “cedwir rhai o’r hawliau”. Nawr does dim rhaid i ti ofyn am ganiatad os ti eisiau ail-ddefnyddio unrhyw lun ar dy flog neu yn gylchgrawn ayyb, arlein neu all-lein, unrhyw iaith, yn gynnwys defnydd masnachol yn ôl y trwydded tro yma. Rwyt ti angen credit gyda’r llun, yn ôl y trwydded eto. Cer i’r wefan Creative Commons am mwy o wybodaeth.)

DIWEDDARIAD 17/02/2011: Mae’r termau wedi newid i rywbeth gwell (athreuliad yn unig).

DIWEDDARIAD 23/02/2011: Mae Rhys Wynne wedi sylwi defnydd ar Wicipedia Cymraeg. Newydd gweld lluniau gan y Cynulliad ar y tudalennau Leanne Wood, Edwina Hart, Peter Black ac eraill. Da iawn!

Rhannu llyfrau: môr-ladrad vs. dinodedd

Yn ystod dacluso disg caled wnes i ail-wrando ar yr araith hon o fis Hydref 2008 gan yr awdur Neil Gaiman am: hawlfraint, copïo, llyfrau, rhannu.

Mae fe’n siarad am y gwerth “pass-along” sydd wedi bodoli gyda llyfrau am oesoedd (e.e. sut wyt ti’n ffeindio dy hoff awduron? Trwy ffrindiau, awgrymiadau, benthyciadau, llyfrgelloedd ond weithiau yn unig trwy siopau llyfrau). Arlein mae’n lot hawsa. Dw i’n hoffi ei agwedd.

Hefyd mae fe’n sôn am awduron eraill fel Cory Doctorow a Paulo Coelho sy’n rhannu eu llyfrau arlein am ddim.

Dw i ddim yn gyfarwydd iawn ar ei lyfrau. Dylwn i drio un o’i llyfrau – cyn prynu. Dw i’n trio dychmygu’r safbwynt nofelydd fel Neil Gaiman. Dechreuodd y llyfr Sleeveface fel cynnwys arlein a rhannu arlein beth bynnag. Mae’r llyfr yn gynnwys lluniau. Sgwennais i ddau dudalen o destun, dyna ni. Dw i’n blogio hefyd wrth gwrs ond dw i ddim yn wneud e fel ffynhonnell uniongyrchol o arian – mae’n sgîl-gynnyrch.

Er mae’r galw am lyfrau yn llau nag ieithoedd mwyafrifol, dinodedd yw bygwth mawr gydag ieithoedd lleiafrifol.  Sa’ i di weld digon o sgwrs yn Gymraeg am rannu llyfrau neu enghreifftiau chwaith. Yn ystod yr haf cwrddais i Maria Yáñez yn Aberystwyth trafodon ni’r rhyddhad llyfr Galiseg mewn print ac arlein am ddim dan Creative Commons (O Home Inédito gan Carlos G. Meixide). Enghreifftiau ar y wefan Creative Commons. Beth am ieithoedd lleiafrifol, unrhyw enghreifftiau eraill? Pam ddylai ieithoedd eraill cael yr hwyl? Dylai rhywun (rhywun fel Y Lolfa?) trio fe jyst i ddod yn gyntaf!

Cymru yn y gofod (NASA a hawlfraint)

Cymru gan NASA

Hen erthygl o fis Tachwedd 2003 yn Wired (gan Danny O’Brien, cyn-cyd-golygydd NTK):

There’s no copyright at NASA. It’s a federal agency, and the government cannot legally hold any copyright. You can download and reproduce some of the most expensive photographs in history from one of the richest public storehouses on the planet. As long as you don’t imply that NASA is a big fan of the nightclub or credit card you’re advertising, you’re good to go. File-share all the pictures of Neil Armstrong you want.

Gwych. Mae’r canllaw swyddogol gan NASA yn rhoi’r manylion pellach i ni:

NASA still images; audio files; video; and computer files used in the rendition of 3-dimensional models, such as texture maps and polygon data in any format, generally are not copyrighted. You may use NASA imagery, video, audio, and data files used for the rendition of 3-dimensional models for educational or informational purposes, including photo collections, textbooks, public exhibits, computer graphical simulations and Internet Web pages. This general permission extends to personal Web pages.

This general permission does not extend to use of the NASA insignia logo (the blue “meatball” insignia), the retired NASA logotype (the red “worm” logo) and the NASA seal. These images may not be used by persons who are not NASA employees or on products (including Web pages) that are not NASA-sponsored.

NASA should be acknowledged as the source of the material except in cases of advertising. See NASA Advertising Guidelines.

If the NASA material is to be used for commercial purposes, especially including advertisements, it must not explicitly or implicitly convey NASA’s endorsement of commercial goods or services. If a NASA image includes an identifiable person, using the image for commercial purposes may infringe that person’s right of privacy or publicity, and permission should be obtained from the person.

Mae termau ac amodau yn bwysig iawn – fel datganiad o hawliau a rhyddid. Mae pobol yn wneud mwy os ti’n rhoi caniatâd eglur ac amlwg.

Flickr: 249,528 canlyniad am NASA

YouTube: tua 236,000 am NASA

Sa’ i’n sicr faint ohonyn nhw yn wreiddiol neu annibynnol o NASA ond siŵr o fod llawer.

Dw i’n creu ailgymysgiad yma mewn ffordd. Dw i’n defnyddio llun Cymru gyda thestun.

Gobeithio bydd hwn yn ysbrydoliaeth i ein sefydliadau cyhoeddus yng Nghymru. Rhaid i ni ofyn a thalu os dyn ni eisiau ailddefnyddio delwedd o lyfr sgwennwyd yng Nghymru (yn 1546), cyhoeddwyd yng Nghymru a sganiwyd yng Nghymru.

Ond dyn ni’n gallu defnyddio llun Cymru gan sefydliad Americanaidd unrhyw bryd.

Diolch i NASA am y llun Cymru.

Rydyn ni angen termau hawlfraint fyrrach

Meddai blogwr maximus Nic Dafis yn ei cofnod am Gomins Creadigol:

Wedi dweud hynny, dw i ddim yn cytuno bod angen sustem hawlfraint newydd i Gymru, a ddim yn gweld sut byddai hynny’n gweithio tra bod Cymru a Lloegr yn rhannu cyfundrefn cyfreithiol yn gyffredinol. Pan daw’r chwyldro gogoneddus, wrth gwrs, bydd popeth yn wahanol, ond tan hynny dylai fod yn ddigon i hybu defnydd o’r Comins Creadigol mor eang ag sy’n bosibl, yng Nghymru fel yng ngweddill y byd.

Ond mae Comins Creadigol yn “optio i mewn”. Iawn amdanat ti a fi. Iawn am artistiaid, awduron a bandiau sy’n gallu defnyddio fe yn 2010 gyda gwaith newydd. Neu hen waith.

Ond dyw e ddim yn iawn am 56 mlynedd o destun sydd yn mas o brint. Neu 56 mlynedd o bethau dyn ni’n gallu ailddefnyddio – tu allan o jyst ddelio teg.

Term hir yw problem yn ieithoedd eraill hefyd, e.e. Saesneg. Mae’n fwy o broblem yn Gymraeg. Fel arfer, dyn ni’n teimlo’r un pethau yn iaith leiafrifol ond MWY. Ble wnes i ffeindio’r nifer 56 mlynedd? Term am destunau gan gynnwys llyfrau a chylchgronau yw 70 mlynedd o’r farwolaeth yr awdur. Dw i’n dychmygu cymdeithas gyda therm 14 mlynedd o’r farwolaeth yr awdur.

(Dw i wedi bod yn geidwadol yma. Roedd y term gwreiddiol o’r ddeddf hawlfraint gyntaf yn 1709 yn 14 mlynedd ar ôl y gwaith gyda 14 mlynedd opsiynol os oedd yr awdur dal yn byw.)

Dychmyga 56 mlynedd o lyfrau, drama, barddoniaeth, lluniau, fideo ac awdio ar gael ar y we am unrhw ddefnydd.

Basai term hawlfraint fyrrach yn well i Saesneg ac yn well i Gymraeg. Mae pobol wedi esbonio’r problemau yn y cyd-destun Saesneg ac wedi dychmygu’r canlyniadau o dermau byrrach. (Gweler hefyd: Open Rights Group yn y DU.)

Nid cyfreithiwr ydwyf ond sgwennais i awgrymiadau os ti eisiau ailddefnyddio deunydd Cymraeg sydd yn fas o brint.

Eiddo deallusol a hawlfraint – beth yw’r problem?

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol“. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Fel arfer maen nhw yn siarad am hawlfraint felly dylen nhw dweud “hawlfraint”.

Ond mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol:

  • hawlfraint
  • breinlenni
  • nodau masnach
  • dyluniad

Gwnaf i roi ffocws ar hawlfraint heddiw. (Does dim system o gofrestru hawlfraint swyddogol yn gronfa ganolog gyda ni yn y DU, dyma wahaniaeth rhwng hawlfraint a’r tri eraill yn barod.)

Mae pob ochr o hawlfraint yn hollol wahanol i eiddo – creadigaeth, dosbarthu, gwerthfawrogi a gwerthu. Ti’n gallu copïo pethau dan hawlfraint berffaith verbatim.

Trosedd hawlfraint yw rhywbeth gwahanol i ddwyn – canlyniad gwahanol, cyfraith wahanol. (Paid â chymryd dy ddealltwriaeth o hysbysebion ar DVDs: “You wouldn’t steal a car…“)

Mae hawlfraint yn amddiffyn (mewn theori) yr hawl yr awdur am gopïo. Hefyd, mae gyda’r awdur hawliau moesol (sut mae dy waith yn gallu cael ei defnydd am dy enw da). Dim sôn am berchenogaeth gorfforol fan hyn chwaith.

Beth am ddosbarthu a gwerthu? Llawer o enghreifftiau, Salvador Dalí oedd un o’r artistiaid cyntaf i werthu’r ddelwedd peintiad Cristo de San Juan de la Cruz (hawlfraint) gyda’r peintiad (yr arteffact, eiddo). Syniad da? Sa’ i’n siŵr ond mae lot o artistiaid doeth ers Dalí wedi trwyddedu’r delweddau yn lle gwerthu. Rwyt ti’n gallu prynu tudalennau o’r archif John Lennon neu efallai Dic Jones (eiddo). Ond dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn y cyfansoddiadau. Dwyt ti ddim wedi prynu’r hawliau yn unrhyw recordiadau awdio neu fideo/ffilm chwaith. Tri peth gwahanol.

Mae gyda ni diffyg cynnwys Cymraeg arlein yn 2010. Mae’r trwyddedau rhydd Creative Commons yn teimlo fel anrheg i Gymraeg. Ond gallai “cedwir pob hawl” bod yn rhwystr. Gallai camddealltwriaeth o “eiddo deallusol” bod yn rhwystr hefyd. Cedwir pob ailddefnydd. Cedwir yr iaith mewn cwpwrdd tywyll. Wrth gwrs mae’r traddodiad ailgymysgiad wedi digwydd am ganrifoedd yng Nghymru yn ddiwylliant gwerin. O bydded i’r ailgymysgiad barhau.

Am fwy o wybodaeth dylet ti ddarllen y traethawd Did you say intellectual property? gan yr arwr meddalwedd Richard Stallman (dychmyga’r fersiwn meddalwedd o’r comic book guy pedantig yn The Simpsons – ond syniadau da) ac erthyglau am eiddo deallusol gan yr EFF. Bydd yn ofalus gyda’r pwyslais cyfraith Americanaidd. Gyda llaw, cyfreithiwr dw i ddim, cyngor cyfreithiol nid y cofnod o feddyliau hon!

Ro’n i eisiau cynnig meddyliau am y term “eiddo deallusol”. Fel arfer dw i ddim yn licio dadlau am derminoleg ond tro yma dw i’n awgrymu bod y term “eiddo deallusol” yn rhy cyffredinol am ein pwrpasau, yng Nghymru ac yn Gymraeg yn enwedig.

Dw i wedi clywed y term yn lle hawlfraint yn gyfarfodydd cyhoeddus gyda’r Llywodraeth Cymru. Mae prifysgolion yn defnyddio fe. Poenus. Rhaid i ni ddeall hawlfraint cyn i ni’n gallu tyfu yn dda fel diwylliant.

Mae’r term “eiddo deallusol” yn derm ymbarél fel ei chywerthydd Saesneg intellectual property, mae’n sôn am bedwar peth gwahanol a chyfreithiau gwahanol.

Anturiaethau yn y Jyngl – hawlfraint a llawer mwy!

Mae’n braf i weld blog newydd Anturiaethau yn y Jyngl gan Dafydd Tudur – “Blog sy’n rhannu gwybodaeth ac ysgogi trafodaeth am eiddo deallusol drwy gyfrwng y Gymraeg”.

Dyn ni wedi trafod un neu dau beth yn barod.

Mae fe wedi ateb fy nghofnod am Lyfrgell Genedlaethol a sganio llyfrau, dw i wedi ateb gyda sylw arall.

Hefyd dyn ni’n trafod statws yr hawlfraint yn recordiad Tynged yr Iaith gan Saunders Lewis ar Twitter ar hyn o bryd.

Dyn ni’n rhannu diddordeb yn dechnoleg, cynnwys Cymraeg a dyfodol yr iaith Gymraeg. Gobeithio bydd rhywun tu allan yn ffeindio rhywbeth o werth yn ein trafodaeth.

Dw i’n coginio cofnod am y term “eiddo deallusol” ar hyn o bryd. Os wyt ti eisiau ateb ar dy flog dy hun, cer amdani.